Зинаида Дудюк - Гонды

Аднойчы Ліза падслухала, што жанчыны збіраюцца наведаць Падалянку, якая нарадзіла дзіця ад Хведара Жаўнера. Сярод жанчын была мама, таму Ліза пайшла разам з імі, маючы на гэта ўсе падставы. Казалі, што Падалянка працавала настаўніцаю, была яна не тутэйшая, а з нейкага Падолля, дзе яно знаходзіцца, Ліза не ведала. З размоў жанчын яна зразумела, што Падалянцы вельмі не пашанцавала, бо яна нарадзіла без шлюбу, і радні тут няма ніякае, няшчасная жанчына, вартая жалю і спачування.

Хата ў Падалянкі была вялікая, але пустая. Злева стаяла печ, спра­ва — стол з услонам, насупраць дзвярэй — ложак, на якім ляжала Падалянка, маладая змораная жанчына. Побач з ёю папісквала дзіця. Някліканыя госці паспачувалі гаспадыні, спыталі, мо ёй трэба чым дапамагчы. Яна адмовілася ад дапамогі, бо яе даглядала суседка. Ліза са шкадаваннем глядзела на дзіця і думала, што ў маленькага ніколі не будзе роднага бацькі, а мо толькі чужы айчым. Бездапаможна шукала адказ на пытанне, якое даўно даймала яе: «Чаму бацькі пакідаюць сваіх дзяцей?» Мусіць, каб хто з дарослых і паспрабаваў адказаць ёй, дык адказ быў бы вельмі разгорнуты і павучальны. Зрэшты, у той час дзеці не задавалі бацькам няёмкіх пытанняў.

Жанчыны развіталіся з парадзіхаю, выйшлі на двор і пачалі абгаворваць Жаўнера, які на радзіме пакінуў двое дзяцей, ды і тут яшчэ жанчыну падмануў і ўмыў рукі.

— Я чула, што ён наогул дамоў збіраецца, — сказала Таіса.

Гэта была чыстая праўда. Бо лядчукі паціху пачалі вяртацца дамоў. Першым паехаў Антось Самота са сваёй вялікай сям’ёй, цяпер і Жаўнер з маці і сястрою сабраўся ў дарогу. Смаленцы з’ехалі яшчэ раней. Толькі Таіса з Аўдзеем ніяк не маглі адважыцца на нешта канкрэтнае: заставацца ці ехаць.

Да восені шаўкапрады зніклі, Ліза нават не заўважыла, як гэта здарылася, а таму вельмі шкадавала. Яна ведала, як прадуцца ніткі на верацяно. Няўжо і шаўкапрады маюць свае маленькія потасі і верацёны? На сухіх галінках насцілу засталіся толькі белыя шарыкі коканаў, якія калгасніцы сабралі своечасова, пакуль не прачнуліся кукалкі і не пашкодзілі прадзіва, а таму няблага зарабілі за сваю клопатную працу.

Насціл з галінак Таіса папаліла ў печы, стэлажы вывезлі ў калгасную камору, вызвалілі другую палавіну хаты. І зноў паўстала пытанне: ехаць ці заставацца? Вырашылі ехаць. Аўдзея цягнула ў Ляды, бо там пачыналася будоўля, можна было знайсці працу. Таісе не хацелася, каб яе муж вярнуўся зноў у тое асяроддзе, дзе без меры п’юць самагонку, дзе свякроў спявае песню, каб муж счарніў жонку на чорную галку. Яна схіліла Аўдзея ехаць да яе бацькі. Яны зарабілі трохі грошай, за іх можна будзе купіць паблізу хату, перавезці бліжэй да радні.

Ліза ціха радавалася таму, што нарэшце вернецца ў дзедаву вёску, да свайго любімага Дняпра. Хацела нешта прывезці ў падарунак цёці Полі. Прыгледзела брошку — пластмасавую гронку чырвоных ягад з зялёнымі лісточкамі за тры рублі і ўпрасіла маму купіць яе. Калі заставалася адна, любавалася, як ёй здавалася, такой прыгожай рэччу, і была перакананая, што цёці Полі яна спадабаецца.

Старшыня не пярэчыў рашэнню Аўдзея, разумеў, кожнага чалавека цягне на радзіму, нават машыну даў, каб завезці былых калгаснікаў на вакзал у абласны цэнтр. А багажу ў іх набралася даволі шмат: па-першае, заробленая пшаніца і семкі, па-другое, ужо трохі рэчамі абжыліся, не кідаць жа гэтае гаспадарчае дабро, набытае з такою цяжкасцю.

Бацька Таісы і сястра Поля быццам з радасцю сустрэлі гасцей. Стары нават пайшоў у суседнюю вёску і дамовіўся купіць хату, якую можна было перавезці, перасыпаць ды падладзіць. Але заўпарцілася Поля, сказала, што спярша няхай бацька пабудуе сабе хату, а потым — Таісе. Усё паўтаралася. Некалі бабуля Аксіння не хацела, каб сын будаваў хату для жонкі, а распачала сваю будоўлю. Цяпер Поля думала пра сваю карысць. Яе можна было зразумець. У вайну аўдавела, сама гадавала сына. Калі бацька не пабудуе новую хату, з чым яна застанецца? А ў Таісы ёсць муж, грошай зарабілі, не прападуць. Калі хочуць, няхай самі будуюцца, як усе людзі. Бацька стары, яму з калгаса вязуць рознае начынне ладзіць, калі гэта ён паспее ўсё зрабіць пры слабым здароўі. Таіса з Аўдзеем зноў апынуліся на раздарожжы: што рабіць? Выйсця не было, вырашылі вяртацца ў Ляды.

Ліза не хацела нікуды ехаць. Найлепш ёй было б застацца тут. Хаця за тыя гады, пакуль яна не была ў дзедавай вёсцы, шмат што змянілася. Сын цёці Полі Віця вырас і вучыўся ў Магілёве. Дзед прыкметна пастарэў, маўчаў, на Лізу не звяртаў ніякае ўвагі. Яна помніла яго іншым, ласкавым і ўсмешлівым. Ды і цёця Поля быццам счужэла. Падораную брошку ні разу не надзела, нават не прымерала. Ліза з жалем зразумела, што час знішчае ўсё лепшае, і нельга вярнуць тое, што ты некалі пакінуў, помніў і любіў. Яна не стала прасіць цёцю Полю, каб дазволіла застацца ёй тут. Ведала — не пагодзіцца. Ды і мама, мусіць, не захоча пакідаць дачку. Дзеці — людзі паднявольныя, ва ўсім залежаць ад бацькоў, настаўнікаў і іншых дарослых людзей.