Зинаида Дудюк - Лаза

45

Развітваўліся Парушына з Базаном на некалькі дзён, а вярнуўся Руткоўскі толькі праз месяц. Тадзік нават не думаў, што будзе так нецярпліва чакаць камандзіра, а калі ён нарэшце з’явіўся, ды хлопцавай радасці не было меры. Ён не адыходзіў ад паручніка ні на крок, а ўсё спрабаваў выведаць, што ж з ім здарылася ў Вільні. Той толькі адмахваўся, а найперш прыклікаў падхарунжых ды паўсчуваў іх за бяздзейнасць. Потым, не здымаючы цывільнага адзення, паехаў да Бусла і з ім ледзь не пасварыўся, што не надаваў неабходнай увагі ягонаму атраду. Той слаба бараніўся, а потым перавёў усё ў жарт, сказаўшы, што без Парушыны, як без рухавіка, няма жыцця. Руткоўскі пасля такіх прыемных слоў змяніў гнеў на літасць ды запрасіў сябра на вячэру.

– Дык дзе ты столькі часу правалэндаўся? – не ўтрымаўся Бусел. – Мо ў Варшаву ездзіў па ордэн?

– За вячэраю ўсё раскажу. Аповед будзе доўгі і цікавы. А пакуль трэба думаць пра план далейшых сумесных дзеянняў.

Калі Тадзік застаўся удвох з камандзірам, дык не прамінуў паказаць яму свой дзённік. Руткоўскі ўважліва пачытаў усе запісы і сказаў:

– Дзённік добры, стаўлю табе за яго выдатную адзнаку. Але раю запісы спаліць і ніякага ўліку больш не весці.

– Чаму? – здівіўся Тадзік.

– Таму што гэта пісьмовы дакумент, сведчанне пра тое, як мы жылі, што рабілі. Нам не трэба, каб хоць які-небудзь факт ачарняў нашу барацьбу. Кожны можа па-свойму зразумець твае нататкі.

– Я думаў, што наадварот трэба пакідаць пэўныя сведчанні для гісторыі.

– Калі выжывеш і адчуеш патрэбу, дык напішы пасля вайны мемуары. Галава ў цябе маладая. Памяць добрая.

– Што я напішу? Як сядзеў пры штабе ды ваксаваў боты пану Руткоўскаму?!

– На адлегласці часу ты ўбачыш галоўнае, а бытавыя дробязі адпадуць самі сабою. Яшчэ і подзвігі сабе прыпішаш розныя, каб новае пакаленне табою захаплялася і брала з цябе прыклад.

– Яшчэ чаго не хапала! – абурыўся Тадзік.

– Усё мяняецца з часам. Успомніш мае словы пасля.

– Мемуары і вы, пан паручнік, можаце напісаць.

– Ага, я толькі гэта і люблю рабіць – выдумляць розную лухту з разлікам, каб яе яшчэ пасля нехта чытаў! – засмяяўся Руткоўскі і ляпнуў па плячы падначаленага. – Зрэшты, я рады цябе бачыць! Нават і не думаў, што ты так паспеў залезці мне ў душу. Засумаваў па табе, быццам ты мне блізкі родзіч.

– Мне вас таксама вельмі не хапала. Паручнік Пухавіцкі – чалавек добры, але такі занудны. Усё нешта думае і думае, але нічога не адважваецца рабіць.

– Узводзіш паклёп на камандзіра? – рагатнуў Руткоўскі.

– Не, я кажу шчырую праўду. А самае крыўднае, што мяне нікуды не пускаў.

– Ну, пра гэта я чытаў у тваім опусе. Годзе балбатні, мне трэба адпачыць, здарожыўся надта. Прынясі з кухні вядро цёплай вады. Памыюся ды трохі пасплю.

Пакуль Тадзік вярнуўся з вадою, Руткоўскі ўжо спаў, мерна сапучы. Хлопец вырашыў не будзіць яго, а пачакаць, пакуль ён прачнецца. Мабыць, нялёгкая выпала яму дарога. Вядома ж, не на машыне яго прывезлі з Вільні, мусіць, пяшком дыбаў па бездарожжы. Тадзік нецярпліва чакаў вечара, парупіўся, каб кухары падрыхтавалі добры пачастунак, накрыў стол, пакуль паручнік галіўся, мыўся ды перапранаўся ў мундзір. І вось ён прадстаў перад Тадзікам: прыгожы, высокі з маёрскімі пагонамі.

– Што я бачу! Пан Руткоўскі атрымаў павышэнне! Віншую!

– Вучыся, сынок, бяры прыклад з мяне, – засмяяўся Парушына.

У гэты час у зямлянку ўваліўся Пухавіцкі са сваім ад’ютантам, убачылі Руткоўскага, закрычалі:

– Качаць пана маёра.

– Ціха, ціха, тут столь нізкая, разаб’еце мне лоб, – адступіў убок Руткоўскі. – Распранайцеся, сядайце да стала.

Аднак паплечнікі не сунімаліся, доўга віншавалі, выказвалі радасць.

– Годзе ўжо! Горла перасохла, сядайце за стол, – узмаліваўся новаспечаны маёр.

Толькі пасля трэцяй чаркі, добра закусіўшы, пачаў Руткоўскі аповед, якога ўсе прысутныя нецярпліва чакалі:

– Тыя нашы перамовы з немцамі мелі працяг. Праз шэфа абвера камандаванне нямецкага гарнізона ў Вільні яшчэ раз звярнулася да Вілька з прапановаю падпісаць пагадненне аб правядзенні сумесных аперацый па ачышчэнні Віленшчыны ад савецкіх партызанскіх атрадаў.

– Цікава, што ім адказалі нашы? – спытаў Бусел.

– Вільк на той час пракансультаваўся з кіраўніцтвам і адмовіўся весці перамовы з немцамі, бо гэта, на ягоную думку, было б здрадаю. "Мы пачыналі біцца з захопнікам і будзем да канца стаяць, пакуль не вызвалім родную зямлю", – сказаў ён.

– Я згодны з ягоным перакананнем, за гэта варта выпіць, – сказаў Бусел.