Зинаида Дудюк - Лаза

Жаўнеры згрудзіліся вакол вялікай магілы, шэсць нябожчыкаў ляжалі на дне, акрытыя шынелямі.

– Сёння мы хаваем нашых паплечнікаў, – стрымліваючы хваляванне, пачаў развітальную прамову Руткоўскі. – Яны палеглі ў змаганні за вольнасць Айчыны, не пашкадавалі самага дарагога, што мелі, жыцця, а цяпер навечна застануцца спачываць у гэтым лесе, а яшчэ ў нашых душах. Радзіма не забудзе іх. Мы напішам іхнія імёны на пераможных сцягах. Зямля вам пухам, браты. Даруйце, што не ўбераглі вас. Мы адпомсцім за вашу кроў і за ваш боль у тысячу разоў большай крывёю нашым ворагам. Клянёмся біцца з захопнікамі да апошняга ўздыху, як гэта рабілі вы! Клянёмся!

Усё жаўнеры паўтарылі клятву за камандзірам. Потым прагучаў салют. Стралялі дванаццаць разоў. Магілу пачалі засыпаць. Руткоўскі павярнуўся да Тадзіка і сказаў:

– Загадай кухарам, няхай рыхтуюць хаўтурны стол.

Ад’ютант паспяшаў выконваць загад, а ў душы бушавала нязгода з тым, што загінулі людзі, якіх пахавалі сярод лесу, а не на могілках, і адразу ўзнікла думка: "На месцы забітых мог быць я ці нават сам Руткоўскі. Нас таксама загрэблі б мёрзлымі камякамі. Ніхто мо ніколі не даведаецца, што тут пахаваныя жаўнеры, толькі ваўкі будуць выць над гэтымі магіламі, але ніколі не прыйдуць сюды іхнія родныя. Як бы мне хацелася, калі загіну, каб мама ведала маю магілу. У яе ж нікога і нічога не засталося. Тату невядома куды павезлі. Ці вернецца? А калі і я прападу, чым ёй жыць?.."

Ён не заўважыў, як дайшоў да кухні, заняты сумнымі думкамі. Пяршыла ў горле, хацелася схавацца ад усіх і паплакаць, але яму, ад’ютанту камандзіра, належала выканаць найперш загад, і ён сказаў кухарам, каб рыхтавалі стол.

– Ежа гатовая, пан ад’ютант, зараз падрыхтуем стол, – казырнуў галоўны кухар і павярнуўся да сваіх катлоў, пачаў мітусіцца, бразкаць міскамі, яму дапамагалі два памочнікі, Тадзік далучыўся да іх, насіў на стол талеркі са стравамі.

У хуткім часе з’явіліся афіцэры: Збігнеў Пухавіцкі і Каэтан Руткоўскі, стаялі ўбаку, ціха размаўлялі паміж сабою. Тадзік прыслухаўся.

– Вам нельга заставацца на гэтай базе, немцы збяруць свае трупы на полі, а пасля прышлюць новую карную экспедыцыю. Вам не выстаяць, – разважліва сказаў Збігнеў.

– Дрэнна ў нас са зброяй, ды і людзей мала. Трэба неяк вырашаць гэтыя праблемы.

– Прапаную пакуль часова перабрацца да нас. А потым, як усё ўляжацца, зможаце вярнуцца зноў сюды, на старое месца.

– Эх, добрую базу падрыхтаваў Груздзіловіч, ды не давялося пакарыстацца.

– Не шкадуй, пабачыш, мы таксама добра ўладкаваліся. А наконт зброі ёсць у мяне адна задумка, пасля абмяркуем з картаю ў руках.

– Прымаю тваю прапанову. Сёння ж здымемся з лагера, каб не рызыкаваць людзьмі.

Тадзік зразумеў: чакаецца новы пераезд. Усе перамены ў партызанскім жыцці ён успрымаў з цікаўнасцю.

43

Неўзабаве пасля таго, як жаўнеры Руткоўскага трохі абжыліся на новым месцы, цеснавата рассяліліся па тых зямлянках, якія ім выдзеліў паручнік Пухавіцкі, афіцэры сабраліся на нараду. Акрамя паручнікаў было там некалькі падхарунжых з абодвух атрадаў.

– Ёсць у мяне прапанова, – сказаў Пухавіцкі. – Яна можа падацца вам нерэальнай, але я перакананы, калі ўсё зрабіць хутка і правільна, дык поспех нам гарантаваны. Прынамсі, зброяй і боепрыпасамі можна будзе разжыцца, а гэта для нас самыя актуальныя пытанні.

– Давай, Збігнеў, бліжэй да справы, – нецярпліва сказаў Руткоўскі. – Ці ты знарок нас інтрыгуеш?

– Проста кажу ўступнае слова, – усміхнуўся паручнік, разаслаў на стале карту, узяў аловак. – Глядзіце: тут мястэчка, гэта дарогі да яго, тут чыгуначная станцыя, дарэчы, даволі бойкая. Шмат цягнікоў праз яе прапускаюць. На станцыі і ў суседнім маёнтку знаходзіцца болей за дзве сотні немцаў, гэта салдаты вермахта, жандармерыя і людзі з арганізацыі Тодта. Нас менш, але мяне гэта не палохае. Мы можам узяць селішча ў абцугі з поўначы і поўдня. Наша задача: захапіць маёнтак, склады, каб разжыцца карыснымі рэчамі і зброяй, а далей будзем дзейнічаць па абставінах.

– Можа, нам і не варта браць селішча, абмежавацца маёнткам ды штабам Тодта, – выказаў сваё меркаванне Руткоўскі.

– У мястэчку таксама стаяць немцы, трэба іх дэмаралізаваць нечаканым наскокам.

– А калі не атрымаецца знянацку напасці? – спытаў падхарунжы Ліпа.

– Трэба, каб атрымалася, для гэтага не кідацца ўсёю хеўраю, а спачатку ціха зняць вартавых. Увогуле, даю тыдзень выведцы на назіранні і канчатковыя высновы наконт гэтых аб’ектаў.