Зинаида Дудюк - Лаза

– Нешта агонь з нашага боку аслабеў, – заўважыў атаман.

– У нас заўсёды голад на патроны, – прамовіў Сяргей. – Нашы б’юць прыцэльна, эканомяць. Тым больш, што цёмна, нічога не бачна, дык які сэнс страляць абы-куды.

Раптам успыхнула яскравае полымя, загарэлася хата. Затрашчала салома, пасыпаліся снапы іскраў, вецер падхапіў іх і перакінуў на суседнія пабудовы, загарэліся яшчэ некалькі хат. Усё адбылося за некалькі імгненняў, так што непрыяцелі па два бакі на імгненне разгубіліся, кожная чалавечая душа па інстынкту першапачаткова імкнулася кінуцца тушыць пажар, але людзі ўтаймавалі гэтыя пачуцці і працягвалі страляць. Ад агню стала святлей, было бачна, як партызаны канцэнтруюцца на ўскрайку вёскі, а казакі памалу адыходзяць. Вярнуўся Птах і сказаў:

– З нашага боку ёсць забітыя і параненыя.

– Колькі?

– Дакладна не ведаю, сам бачыў тры трупы. Нашы адступаюць…

– Занясі загад. Адыходзім, забіраем па магчымасці сваіх, – загадаў Камар.

– Іду, – адказаў Птах, прыгнуўся нізенька да зямлі і падаўся ў бок страляніны.

– Асцярожны, сабака, – пасміхнуўся Камар, праводзячы ўважлівым позіркам падначаленага. – Вучыся ў яго, – сказаў ён Сяргею. – Ты доўгі, як дышла, табе трэба ўтрая прыгінацца. Таму і не пасылаю цябе на лінію агню. А галаву трэба берагчы. Яна ў нас адна. Мы не адступаем, мы проста адыходзім, вяртаемся на базу. А ты, Салавей, чаго маўчыш увесь час, быццам і няма цябе? – спытаў атаман другога ахоўніка.

– Салаўі цяпер не спяваюць, бо вывелі птушанят, ім не да спеваў, – адказаў ахоўнік.

– Мо і ты вывеў дзе каго?

– Пакуль птушанят не маю, але закон для ўсіх салаўёў аднолькавы – спяваць разам.

– Хітры ты, хлопец, і мудрагеліста выказваешся. А ці на карысць табе гэта? Не ведаю. Зрэшты, пара паснедаць, – сказаў Камар, павярнуўся і хутка пайшоў да лесу.

Ахова пасунулася за ім. Следам паспяшалі астатнія казакі, выносячы забітых і параненых. Неба пасвятлела, у паўзмроку былі бачныя іхнія постаці. Партызаны ў пагоню не кінуліся. Было відно, што разам з вяскоўцамі ўзяліся тушыць пажар, як толькі сціхла страляніна.

41

Колькі праехаў вёсак Тадзік разам з Каэтанам Руткоўскім, ён ужо і не помніў, шкадаваў, што не вёў ніякіх запісаў. Але ў большасці выпадкаў праца іхняя па агітацыі моладзі ў Армію Краёвую была марная, бо пачалося жніво. Сялян немагчыма было адарваць ад іхняй спрадвечнай працы. Збор ураджаю – гэта вынік намаганняў за ўвесь год. Яно і зразумела, калі людзі не здолеюць удала завяршыць жніво, дык самі будуць галадаць, не будзе чаго даць немцам і тым ваярам, якія прыходзяць з лесу, як бы яны ні называліся, усе хочуць есці, а селянін быццам абавязаны іх карміць. Пасля жніва пачалася касавіца атавы, потым – капанне бульбы, збор лёну і канопляў, да позняй восені немагчыма было ўпрасіць моладзь змагацца з акупантамі. А ў тых выпадках, калі гарачыя хлопцы ўжо, здавалася, і гатовыя былі ўзяцца за зброю, дык іх не пускалі бацькі, пакуль патрэбныя былі рабочыя рукі. Часам Тадзік пацвельваў з паручніка:

– Эх, пан Парушына, не шанцуе завабіць новых жаўнераў у нашы шэрагі.

Руткоўскі злаваў і адказваў:

– Ты, Базан, – дрэнны ад’ютант, таму што псуеш мне настрой. Плазам лягу, а ўсё ж да Калядаў збяру атрад.

– Безумоўна, на Каляды можна будзе п’янаватых валачобнікаў падгаварыць. А калі яшчэ паабяцаць ім у торбу пакласці чаго смачнага, дык і бягом пабягуць.

– Ты не верыш у нашу справу?

– Веру, ды мяне бянтэжаць вынікі.

– Мяне яны таксама расчароўваюць, але мы павінны выконваць заданне.

– Добра, што гаспадары, у якіх спыняемся, кормяць, ды сувязныя не адмаўляюцца дапамагаць, інакш мы з вамі зараз мелі б дрэнны выгляд.

– Слухай, не чакаў я, што ты такі ўедлівы, як усялякі дробны шкоднік.

– Прабачце, пан Руткоўскі, але мне здаецца, што мы заняліся не сваёю справаю. Каб на наша месца якую маладзіцу гаваркую, дык яна хутчэй бы тых хлопцаў угаварыла.

– Бадай, ты чытаеш мае думкі, але дзявацца нам няма куды, мы людзі вайсковыя і павінны выконваць загад вышэйшага начальства.

Кожны раз, калі заставаліся сам-насам, вялі падобныя гаворкі, аднак пры сувязных ці гаспадарах явачных кватэр ніколі не давалі волю сваім пачуццям, наадварот, падцягваліся, выказваліся ледзь не лозунгамі, выяўлялі патрыятызм і заклікалі іншых да гэтакіх жа памкненняў.

Калі Руткоўскі з Тадэвушам слотным лістападаўскім днём спыніліся на адпачынак у пана Віркоўскага, уладара невялікага маёнтка Снапкі, там іх заспеў Уладзіслаў Бандарчык.