Зинаида Дудюк - Лаза

Сяргей ціха сумаваў па радзіме і родных, прагнуў разлічыцца за смерць старэйшага брата са здраднікамі ў сваёй вёсцы і час ад часу пытаў у Ціта:

– Калі ўжо мы пойдзем бліжэй да нашай Вялікай Багны? Мала радасці – змагацца з ворагам на чужой зямлі.

– Гэта наша зямля, Украіна! Разумееш? Мы змагаемся за сваю волю! – з пафасам, якога набраўся ў Грака, адказваў Ціт – Камар.

– Майго брата выдалі нашы аднавяскоўцы. Я хачу даведацца, хто гэта мог зрабіць.

– Даведаемся, не спяшайся. Яны ад нас нікуды не дзенуцца, – супакоіў хлопца атаман. – Ты прыйшоў сюды горкім падлеткам, стрэлаў баяўся, а цяпер бачу я перад сабою загартаванага ваяку, з якім можна ў разведку пайсці ці хоць куды. Табе, дарэчы, колькі гадоў?

– Васямнаццаць стукнула…

– Бачыш, вырас на вайне, паўналетнім стаў, хутка жаніць будзем, – засмяяўся Ціт.

– У лесе з куляю хіба ажанюся…

– Чаму ж, бачыў я, што ты глядзеў на сувязную Гэлю, бы кот на каўбасу.

– Скажаш, брат Ціт, такую лухту, ды на яе ўсе хлопцы так глядзяць, думаю, і ты не супраць з якою маладзіцаю, каб быў час, памілавацца. Калі збіраешся ў вёску, дык перад люстэркам круцішся, голішся, прычэсваешся, быццам у сваты збіраешся.

– Усяляк бывае, Сярожа, але я, стары халасцяк, звык перамагаць гэтыя чалавечыя слабасці, бо ёсць у мяне самая важная мэта – барацьба за вольнасць Радзімы. А ты бач які ўважлівы, больш мне не кажы такія словы, бо раззлуюся і праганю ад сябе куды далей, не трэба, каб розныя смаркачы за мною падглядвалі ды жыццю вучылі…

Сяргей змоўчаў, хоць і карцела спытаць, няўжо Ціт лічыць сваёю радзімаю Украіну, але ён вырашыў не ўвязвацца ў спрэчку з атаманам, каб не наклікаць на сябе гнеў і непрыязныя адносіны.

У пакой увайшоў Птах, які дзяжурыў ля ўваходу ў будан і сказаў, што з’явіўся сувязны, прынёс важнае паведамленне.

– Упусці яго, – адказаў Камар.

У Будан уваліўся каржакаваты дзяцюк, таптаўся ў парозе.

– Праходзь, Патап, сядай, расказвай, што чуваць?

Хлопец сеў на лаву і сказаў:

– У нашай вёсцы атабарыліся партызаны.

– Гэта ў Завышшы?

– Так.

– Колькі іх?

– Паўсотні, а мо і болей.

– Не мог палічыць? Я ж папярэджваў цябе, мне патрэбныя дакладныя звесткі.

– Як іх палічыш? Сноўдаюцца па хатах, як мурашы тыя, туды-сюды, туды-сюды…

– З коньмі?

– Коней мала. Пяць вазоў, ды, відаць, у камандзіра і камісара па кані. Вось і ўсё.

– Якая зброя?

– Такая, як і ў вас, усё больш вінтоўкі…

– Зразумела, добра, малайчына, што папярэдзіў. Есці хочаш?

– Не, дзякую, меў з сабою хлеб з салам, дык паеў у дарозе. Я пайду хутчэй назад, каб да ночы ўправіцца.

– Добра, ідзі, чакай у госці. Як пачуеш стрэлы, хавайся ў якую яму, не высоўвайся пад кулі.

– Ведаю, не першы раз. Бывайце, шчасліва вам.

– І табе добрай дарогі.

Патап пакланіўся і выйшаў, а Камар задаволена пацёр рукі і сказаў:

– Збірай камандзіраў, увечары выступаем.

За той час, пакуль быў з украінскімі паўстанцамі, Сяргей прывык да крыві, да пакут параненых, да пахавання палеглых, але прадчуванне бою заўсёды было непрыемным. Страх пасяляўся ў целе, здавалася, дрыжыць кожная жылка, таму мацней сціскаў сківіцы, упіваўся рукамі ў аўтамат, напружваўся ўсім целам, а пасля спрабаваў расслабіць мышцы, але гэтыя практыкаванні мала памагалі. І цяпер, калі казакі атамана Камара ішлі поначы да Завышша, Сяргей адчуваў непрыемнае дрыжанне ў руках, здавалася, што сэрца заходзілася і балюча сціскаецца ў прадчуванні невядомай бяды. Гэта быў той нязводны страх, які не дае чалавеку вольна ўздыхнуць і выпрастаць плечы, а сціскае яго нябачнымі абцугамі, прымушае баяцца кожнага шолаху. Час ад часу ён спатыкаўся, не маючы магчымасці разгледзець, што там, пад нагамі. Была цёплая летняя ноч. Не хацелася парушаць цішыню, дастаткова, што вецер гуляе ў лясных шатах, і яны адгукаюцца насцярожаным гулам. Сяргей падняў вочы і ў прагалах паміж вяршынямі убачыў буйныя зоркі. Міжвольна падумаў: начное неба такое прыгожае, што сто гадоў пражыві, а ўсё роўна не нагледзішся на яго. Калі наблізіліся да вёскі, партызанскія вартавыя заўважылі казакоў, пачалася перастрэлка. Вёска абудзілася, партызаны павыскоквалі з хат, кінуліся на дапамогу сваім, займалі абарону за платамі, хатамі, пунямі. Камар пад аховаю баёўкі адышоў назад, назіраў за ходам бою, стоячы ў тыле, за спінамі сваіх казакоў, але яшчэ было цёмна, таму былі бачны толькі гарачыя трасы куль.

– Схадзі, Птах, паглядзі, як там нашы трымаюцца, – загадаў Камар.

– Будзе зроблена, – адказаў казак і знік у цемры.