Зинаида Дудюк - Лаза

– Жаўнеры Арміі Краёвай, сёння ў нас радасны дзень, мы ўліваемся ў барацьбу супраць захопнікаў. Шлях, абраны намі, давядзецца паліваць уласнаю крывёю, каб урэшце рэшт вырасла цудоўная кветка вольнасці роднай Польшчы і нашага пакутнага народа. Мы павінны прайсці яго з гонарам пад сцягам, які даў нам Бог. Унесці сцяг!

Па ягоным загадзе з-за яліны выйшаў Уладзіслаў Бандарчык з бела-чырвоным сцягам. Ад хвалявання ў Тадэвуша перахапіла дыханне, а на вочы навярнуліся слёзы. Ён міжволі зірнуў на Каэтана. Той стаяў спакойна, ні адна рыса твару не выдавала хвалявання. "Загартаваны, сапраўдны ваяр, – падумаў Тадзік. – Можа, і я калі-небудзь навучуся быць гэтакім жа самавітым і ўпэўненым у сабе".

Жаўнеры падыходзілі да камандзіра, чыталі клятву, станавіліся на адно калена, цалавалі сцяг, хрысціліся і адыходзілі.

– Нам таксама трэба будзе прыняць клятву, – шэптам спытаў Тадзік. – Мы ж застаёмся тут?

– Не, нам трэба ехаць у іншы абвод і ствараць новыя атрады, тым больш, што нейкі вопыт у гэтай справе маем.

– Але ж не будзем мы ўвесь час вандраваць, трэба ж сапраўднаю справаю заняцца…

– Жыццё пакажа, усё ў нас яшчэ будзе.

Урачыстаць скончылася. Маёр скамандаваў "Вольна" і загадаў навабранцам рабіць сабе буданы, бо нават самыя адважныя і загартаваныя воі не могуць жыць пад адкрытым небам. Тадзік адышоў да краю паляны, дзе рос чарнічнік, назбіраў жменю дробных ягад, усыпаў у рот і з насалодай падумаў: "Якая смаката! Зараз бы міску чарніц з малаком ды белым хлебам, смачнейшага наедку зроду не каштаваў".

Уладзіслаў усё стаяў са сцягам. Цэзарый загадаў яму:

– Перадай сцяг падхарунжаму Жукоўскаму.

Падхарунжы выцягнуўся ў струнку перад афіцэрамі, адрапартаваў пра сваё з’яўленне, забраў сцяг у Бандарчыка, адышоў крокаў на дзесяць і застыў, як належыць ганароваму вартавому. Маёр паціснуў руку Каэтану і сказаў:

– Дзякую, пан паручнік, добра ты ўсё зладзіў. Я і не спадзяваўся, што так хутка атрымаецца сабраць людзей. А ці праўда, што ты ў адозвах пагражаў смерцю тым, хто не з’явіцца?

– Было. Чаму б і не? Па ваенным часе ўсе мы ходзім па лязе нажа. Не хочаш загінуць ад рукі акупанта, дык прыходзь да нас, інакш ты здраднік, варты кулі ад сваіх. Лагічна?

– Яно так, але я не прыхільнік такіх жорсткіх метадаў, – адказаў Цэзарый. – Мы павінны паводзіць сябе больш гуманна са сваімі людзьмі. Трэба ціснуць на патрыятызм, маўляў, калі не ты, дык хто абароніць край ад навалы…

– Я ўлічу твае парады ў наступнай сваёй дзейнасці.

– Куды цяпер?

– Куды пашле кіраўніцтва, – ухіліўся ад канкрэтнага адказу Каэтан.

– Заставайся з намі. Пачнём дзейнічаць, вяселей жыццё пойдзе, – прапанаваў Уладзіслаў Бандарчык.

– Дзякую, але я прымацаваны да штабу Віленскай акругі, толькі Вільк можа вырашыць, куды мяне накіраваць.

– Дык ты цяпер – у Вільню? – усё дапытваўся маёр Груздзіловіч.

Каэтан і на гэты раз ухіліўся ад адказу. Уладзіслаў прапанаваў:

– Няхай нашы партызаны тут уладкоўваюцца, а мы паедзем да мяне ды паабедаем па-чалавечы, калі яшчэ давядзецца зноў сабрацца ўсім разам.

Афіцэры размясціліся ў дзвюх брычках і пагналі коней па лясной дарозе, абапал якой стаялі высозныя сосны, хісталі ўверсе вяршынямі, шумелі, быццам абмяркоўвалі людзей, якія ехалі ўнізе, глядзелі на іх гэтак жа, як мы звычайна назіраем за мурашамі і дазваляем ім жыць ды рабіць свае мурашыныя справы. Лес скончыўся, пацягнуліся дбайна засеяныя палі. У гэты сонечны ліпеньскі дзень зямля выглядала святочна ўбранай, кожны лапік быў расквечаны ў пэўны колер. У прыроды свае законы прыгажосці і непераўзыйдзеная гармонія спалучэння цёмнага і светлага.

– Хораша! – выкрыкнуў Цэзарый Груздзіловіч. – Колькі жыву, не магу нагледзецца на гэтае хараство!

– Таму людзі і не хочуць паміраць, – гукнуў з другой брычкі Уладзіслаў. – Што гэта мы цягнемся, як на пахаванні? Ну, пагналі!

Ён без жалю сцебануў свайго каня і паімчаў наперадзе. Цэзарый толькі прыкрыкнуў на сваю паслухмяную кабылку, яна памкнулася следам. Тадзік аглядаў дагледжаныя палеткі і з тугою спрабаваў уявіць, як там мама ўправілася з сяўбою, пакуль яе сын валэндаецца па свеце. Было шкада яе і тату, горка ад таго, што неміласэрны лёс раскідаў сям’ю і пакінуў мала надзеі на з’яднанне.

– Чаго засумаваў? – спытаў Каэтан у Сапранецкага. – Ці стаміўся?

– Не, нічога, – адказаў юнак.

І між волі падумаў, што апошні тыдзень быў асабліва напружаны. Яму даводзілася праходзіць дзясяткі кіламетраў за дзень, каб сустрэцца з сувязнымі, перадаць ім дакладную інфармацыю аб месцы і часе збору жаўнераў-навабранцаў, ды пры гэтым асцерагацца, каб не трапіць у рукі немцаў ці літоўскіх паліцаяў. Адзін раз ён ледзь не наскочыў на матацыклістаў, якія раптам выехалі з-за павароткі ў лесе. Тадзік ледзь паспеў схавацца за карчамі, а потым ужо разгледзеў, што матацыклаў было два, на кожным сядзела па тры фрыцы, двое – узброеныя аўтаматамі, у калясцы мясціўся немец з кулямётам. Другі раз памыліўся адрасам і ледзь не зайшоў у хату, дзе жыў літовец-солтыс. Добра, што ішла дзяўчына па ваду. Ён спытаў пра патрэбнага яму чалавека, і тая паказала на іншую хату.