Зинаида Дудюк - Лаза

– Дзякую, пан маёр. Быў шчаслівы сустрэцца з даўнім таварышам. Трэба выпіць за сустрэчу, – прапанаваў Каэтан.

Паны заўзята чокнуліся фужэрамі і нарэшце, калі ўсё было абгаворана, прыняліся за стравы.

– Ты ўсё яшчэ не жанаты? – спытаў Цэзарый.

– Халасцякую пакуль. За войнамі няма калі пра сябе падумаць, але, спадзяюся, настане некалі лепшая часіна. Мо аддасі за мяне якую са сваіх дачок.

– Добрая ідэя. У мяне Ірэна і Эвеліна – прыгажуні, а замуж не спяшаюцца па той самай прычыне, што вайна ідзе. Жыццё спынілася на трагічнай ноце. Калі табе шчыра прызнацца, дык хочацца ўнукаў паняньчыць.

– За шчаслівую будучыню тваіх дачок, за ўнукаў і праўнукаў пана маёра Груздзіловіча я вып’ю з асабліваю насалодаю, – абвясціў новы тост Каэтан і міжвольна падумаў: "Няхай яна гарыць, гэтая вайна, ніякай пэўнасці ў жыцці, ніякай надзеі на шчаслівы заўтрашні дзень…"

38

Раніцай Каэтан і Тадзік у суправаджэнні сувязнога Генрыха прыехалі на возе ў маёнтак Зводы, які хоць і кантралявалі немцы, але ўпраўляючым там быў паляк Лявон Турскі па клічцы Скіф: высокі, худы, загарэлы, як пастух, бо праца вымагала шмат часу праводзіць на адкрытым паветры. Мо таму і атрымаў менавіта такі псеўданім. Маёнтак знаходзіўся за тры кіламетры ад Ашмянаў, якія моцна ахоўваліся немцамі, таму што праз гарадок праходзіў старадаўні шлях з Вільні на Мінск. Тут часта правяралі дакументы, у Ашмянах размясціўся даволі вялікі нямецкі гарнізон. Пасля сняданку з каваю гаспадар прапанаваў сустрэцца з людзьмі навакольных вёсак. Маладыя мужчыны якраз былі занятыя на касавіцы. Сувязнога з возам адпусцілі дахаты, а на брычцы Турскага паехалі проста на луг. Сяляне ішлі пракосамі адзін за адным. Толькі косы шоргалі аб траву. Лугавыя кветкі – жоўтыя, белыя, малінавыя – падалі, падрэзаныя вострым лязом, і ператвараліся ў траву, якой належала стаць сенам. "Так і людзі падаюць, скошаныя кулямі, становяцца аднолькавымі мерцвякамі", – падумаў Тадзік, назіраючы за працаю касцоў. Яму раптам стала шкада кветак, якія вымушаныя ў самай красе развітвацца з жыццём, ператварацца ў безаблічную масу, толькі водар пасля будзе нагадваць пра іхняе колішняе існаванне. "Што застанецца ад мяне, калі я загіну ў маладым узросце. Мо трэба было ажаніцца з Вераю, калі яна прасіла, хоць які нашчадак застаўся б. Чаго гэта я раптам успомніў? Няўжо кахаў яе? Быццам не. Проста нічога іншага не было яшчэ ў маім жыцці, няма чаго ўспамінаць…"

Пан Турскі спыніў касьбу, дзецюкі сабраліся гуртам. Чакалі, што ім паны скажуць.

– Якой вы веры, хлопцы? – спытаў Каэтан.

– Каталіцкай, каталіцкай, – пачулася ў адказ.

– А па нацыянальнасці хто?

– Тутэйшыя мы, спрадвеку тут жылі нашы дзяды і прадзеды, – сказаў старэйшы ў гурце мужчына.

Людзі гаварылі па-беларуску. Каэтан разумеў, што інакш і быць не магло, адкуль тут узяцца палякам. Хаця маглі б мову вывучыць у школе. Але хто ж у школе вучыўся? Адзінкі. Найчасцей бацькі лічылі, што сялянскім дзецям навука без патрэбы. Усё, што трэба ведаць земляробу, яны пераймалі ад старэйшых у штодзённай працы, якой было шмат, што хапала на ўсялякую пару года. Нават зімой, калі было трохі вальней, дык і тады знаходзіўся занятак, каб сплесці каша ці паладзіць воза і вупраж.

– Ці згодныя вы трываць далей нямецкую акупацыю?

– Не! Не! Набрыдла…

– Ці гатовыя вы змагацца за вольнасць Айчыны?

– Дайце зброю! Будзем змагацца! Толькі паклічце! – адгукнулася некалькі маладых галасоў.

Старэйшыя мужчыны прамаўчалі, па ўсім было відаць, што ім адмаўляцца ад спакойнага жыцця не хацелася, бо вісела адказнасць за сям’ю і гаспадарку, якая нажывалася цяжкаю працаю.

– Дамо зброю і паклічам, рыхтуйцеся. А калі не знойдзецца зброі, дык забяром яе ў нашых ворагаў. Мы перакананыя, што захопнікі з захаду і ўсходу будуць разбітыя, а Польшча расквітнее, як не красавала яшчэ ніколі, бо народ яе непераможны і мужны. Ён здабудзе волю, нават калі за гэта давядзецца заплаціць вялікай крывёю.

Прамоўца з Каэтана быў слабаваты, але ён дамогся галоўнага: людзі, хоць і размаўлялі па-беларуску, былі праз веру звязаныя з польскім духам і рухам за незалежнасць, а таму марылі пра паразу акупантаў. Пан Турскі загадаў сялянам працягваць працу, а агітатары на брычцы падаліся абедаць у маёнтак.

Пасля абеду накіраваліся ў маёнтак Бэлькі, уласнікам якога быў яшчэ даволі малады пан Уладзіслаў Бандарчык, былы студэнт Віленскага ўніверсітэта, які на правах гаспадара гасцінна прыняў Каэтана і Тадзіка. Яны доўга сядзелі ў сталовай, абмяркоўвалі план будучай працы. З размовы высветлілася, што моладзь быццам і жадае змагацца з ворагамі, але не хапае арганізуючай сілы, каб сабраць усіх разам.