Зинаида Дудюк - Лаза

– Прабачце, што я без дазволу крануў арган. Мой тата быў арганістам. Мяне і пацягнула…

– Добра ты граеш, сын мой. Заставайся пры нашым касцёле. Наш стары арганіст, на вялікі жаль, пакінуў гэты свет. Арган маўчыць ужо трэці месяц. Без яго імша – не імша. Ды што і казаць, арган – душа касцёла. Калі ён грае – дык свята апаноўвае людзей.

– Хацеў бы вам дагадзіць, але прыехалі мы сюды бараніць Айчыну, – адказаў Тадзік.

Сапраўды, ён адчуваў важнасць той справы, дзеля якой яго прывезлі сюды. Пра канкрэтную задачу Каэтан пакуль маўчаў, ды якая розніца, што давядзецца рабіць. Тадзік быў гатовы да ўсяго, толькі б не сядзець у маёнтку без руху.

– Бараніць Айчыну можна нават арганнай музыкай і пропаведдзю. Мяне моладзь слухаецца. І калі заўтра я скажу, што пратрэбны добрахвотнікі для Арміі Краёвай, дык не сумняваюся, што шмат хто з дзецюкоў пажадае стаць у шэрагі абаронцаў.

– Тадэвуш – жаўнер і па сутнасці мой ад’ютант, у яго задачы іншыя, – прагучаў за спіною Тадзіка голас Каэтана Руткоўскага. – Калі скончыцца вайна, тады ён можа абраць сабе які заўгодна шлях, а пакуль павінен быць на падпольнай вайсковай службе.

Хлопец здзіўлена азірнуўся і ўсміхнуўся паручніку ў знак згоды.

– Што ж, у кожнага свой лёс, але ўсе мы дзеці Божыя, таму найперш павінны слугаваць яму, калі надзелены пэўнымі здольнасцямі, – адказаў ксёндз. – Іншы чалавек сапраўды нараджаецца ваяром, у яго і душа мае адпаведны склад, і кулакі пудовыя, і плечы шырокія, а ў гэтага падлетка пальцы тонкія, здатныя да музыкі, слых выдатны і душа светлая. Ягонае імя перакладаецца, як хвала, ён павінен спяваць хвалу Богу. Мо і давядзецца яму забіць якога ворага, але потым усё астатняе жыццё будзе ягоны дух пакутаваць. Бо сказана ў Бібліі: "Не забі".

– На вайне такі расклад: калі не заб’еш ты, заб’ць цябе. Спрацоўвае інстынкт самазахавання. А ўжо хто загіне, а хто выжыве, вырашае шанцаванне, спрыт ці кемлівасць, – цвёрда прамовіў Руткоўскі.

– Не будзем пра благое, няхай беражэ вас Бог і спрыяе вам фартуна. А я заўсёды буду рады памагчы жаўнерам, якія змагаюцца за вольнасць Айчыны. Бо сапраўды, зло іншы раз трэба забіць, каб яно не ўваскрэсла зноў. Я паслаў па патрэбнага табе чалавека, пан Руткоўскі. Ён павінен прыйсці ўвечары.

– Дзякую, гэта было б выдатна, нам трэба дзейнічаць, – адказаў Каэтан і цвёрдым крокам пайшоў з касцёла.

– Адкуль ты родам? – спытаў у юнага арганіста ксёндз.

– З-пад Беластока. Мой бацька – Эдмунд Сапранецкі – быў вывезены Саветамі, а мы з мамай засталіся. Мусіць, не паспелі нас выслаць.

– Бог літасцівы…

– Так мы і жылі, пакуль не прыйшлі немцы. Пры першай жа сустрэчы з імі загінулі мае сябры, таму я рынуўся помсціць…

– Нянавісць – не самае лепшае пачуццё. Свет трымаецца на любові. Бог – ёсць любоў. Гэты выраз я разумею так: менавіта з любоўю павінны нараджацца і паміраць людзі, гэтае пачуццё павінна весці нас па жыцці. Любоў да бацькоў, да роднага селішча, да сяброў і суседзяў – вось галоўнае, што ахоўвае чалавека, інакш дзеля каго і дзеля чаго яму жыць, калі нішто яго не трымае, ні да чаго не прывязаны?..

Ксёндз гаварыў мудра і доўга, быццам чытаў пропаведзь цэламу сходу, хаця перад ім быў толькі адзін уважлівы і ўдзячны вернік.

– Я запомню вашы словы, што любоў важней за ўсё, бо яна дае жыццё і доўжыць існаванне свету, – адказаў Тадзік. – Дзякую за навуку, мусіць, гэтак жа мог бы прамаўляць да мяне мой тата.

Ксёндз усміхнуўся, правёў рукою па твары, быццам сціраў нябачную павуціну і паказаў рукою, запрашаючы да выхаду. Тадзік паслухмяна падпарадкаваўся гэтаму жэсту.

37

Каэтан Руткоўскі трохі хваляваўся перад сустрэчай з кіраўніком Ашмянскага інспектарату, ведаў толькі ягоны псеўданім Лось, а што за чалавек мог аказацца на такой адказнай пасадзе, пакуль заствавалася загадкай. Гэта прымушала нервавацца, бо калі адразу не складуцца адносіны, дык як пасля можна ладзіць агульную справу па стварэнні новых баявых дружын Арміі Краёвай? Аднак быў прыемна здзіўлены, калі ўбачыў свайго даўняга знаёмага па афіцэрскай службе Цэзарыя Груздзіловіча, пра якога ён ведаў шмат. Клічка Лось яму цалкам адпавядала. Гэта быў высокі і мажны чалавек, якому ледзь пераваліла за сорак.

– Каго я бачу! – радасна ўсклікнуў Груздзіловіч. – Колькі зімаў, колькі летаў!

– І я бяўзмерна рады, што менавіта з табою давядзецца вяршыць вялікія справы! – адказаў Каэтан, абдымаючы Цэзарыя.

Пакуль мужчыны абменьваліся звычайнымі вітальнымі фразамі, Альжбета паставіла на стол дзве пляшкі з віном і закуску, паціху сышла, каб не замінаць сустрэчы. Але госці не спяшаліся частавацца. А ўмасціліся на канапе і ціха абмяркоўвалі цяперашняе жыццё-быццё.