Зинаида Дудюк - Лаза

– Сядай да стала, будзем баляваць. Што табе наліць – віна ці каньяку?

– Пачнём з каньяка, а пасля пабачым.

– За вольную Польшчу, – абвясціў першы тост гаспадар.

– Так, няхай яна жыве тысячу гадоў, а нам і па сотні хопіць, – адказаў Каэтан і кульнуў чарку.

Пан Руткоўскі закурыў цыгарку, есці яму не хацелася, бо тое-сёе, як звычайна, перахапіў у рэстаране "Гэта тут", дзеля кампаніі сядзеў пры стале. Каэтан, мусіць, быў вельмі галодны. З апетытам наваліўся на ежу. Гаспадар цярпліва чакаў, калі ж брат здаволіцца, ды яшчэ разы тры наліваў каньяк у чарачкі пад розныя тосты.

– Што наш урад у Лондане і Варшаве збіраецца рабіць? – нарэшце спытаў гаспадар.

– Ваяваць з ворагамі з захаду і ўсходу. Мяне накіравалі ў распараджэнне штаба Віленскай акругі Арміі Краёвай ствараць новыя партызанскія атрады. Некалькі добраахвотнікаў магу ўзяць з Брэста.

– У нас прайшлі вялікія арышты. Не ведаю, як мне ўдалося ўтрымацца. Усіх хлопцаў з былога "Вахляжа", якія з табою бралі турму, арыштавалі і расстралялі. Рацыю запеленгавалі, радыст, калі па яго прыйшлі гестапаўцы, паспеў раскусіць ампулу з атрутаю, зашытую ў каўнер. Ці паверыш, я радаваўся, што гэтага хлопца не загрэблі на пакуты. Ён мог не вытрымаць катаванняў і шмат расказаць. Яшчэ больш ахвяр было б, і не толькі ў Брэсце. Пацягнуліся б ніткі ў Беласток, Варшаву, Вільню…

– Сумныя навіны, а ў Варшаве пра гэта нічога не ведаюць.

– Усе сувязі абарваліся. Людзі палеглі, няма на каго абаперціся, трэба ўсё пачынаць спачатку.

– А як жа наш ваяка Тадэвуш?

– Тадзік жывы, мо таму і ацалеў, што ўвесь час сядзіць у маім маёнтку.

– Магу ўзяць яго з сабою.

– Шкада мне яго адпускаць. Гляджу на яго, і ўяўляю, як расце мой сын, убіраецца ў сілу. Добры хлопец удаўся…

– Ну, калі не хочаш…

– Што ты, брат, забірай, калі ён табе трэба. Гэта я так… Сентыментальны раблюся з узростам. Вельмі мне сям’і нестае. Ты не быў жанаты, мо табе цяжка мяне зразумець.

– Не цяжка, мне таксама хацелася б, каб мяне чакала недзе любая жанчына, а, можа, і дзеці, але ж за войнамі няма калі пра сябе падумаць…

– Што і казаць, на кожнае новае пакаленне прыходзіцца па вайне. Народ трывае вялікія чалавечыя і матэрыяльныя страты. І канца гэтаму не відно…

– У вайне настаў пералом. Немцы пакаціліся на захад, нам трэба добра падрыхтавацца да прыходу Саветаў, каб паказаць, хто тут сапраўдны гаспадар.

– Ідэя добрая. Няхай людзей мы зможам арганізаваць, а дзе браць зброю? На танкі з голымі рукамі не пойдзеш. Вінтоўка і аўтамат таксама дрэнныя памочнікі, патрэбна мець супрацьтанкавую зброю.

– Пачнём паціху ствараць партызанскія атрады, а пасля граміць нямецкія гарнізоны, здабываць зброю, хавацца ў лясах. Такім бачыцца мне план будучых дзеянняў.

– Я жадаю табе, Каэтан, удачы і поспеху ў гэтай адказнай справе. Радуюся, што стаў ты важным чалавекам, афіцэрам, які аддана служыць Айчыне. За цябе!

Яны выпілі і яшчэ доўга сядзелі і размаўлялі. Ужо апоўначы пан Руткоўскі спахапіўся і сказаў, што госцю трэба добра выспацца.

– Заўтра ў канцы дня паедзем у Руту, – сказаў Франц.

– Добра, у мяне ў горадзе ёсць такія-сякія дробныя справы, думаю, што за дзень я ўсё зраблю.

– Пакажы, якія ў цябе паперы. Мо табе трэба выпісаць новы аўсвайс?

Каэтан дастаў з гарнітура дакументы, у якіх было напісана, што ён займаецца гандлем дробнай галантэрэяй.

– Дык ты цяпер польскі камерсант, – усміхнуўся Франц.

– Выходзіць, што так. Справа мая дробная, але з драбніц складаюцца вялікія падзеі.

– Заўтра я выпішу табе новы пропуск, каб тутэйшая паліцыя і жандармерыя не мела да цябе ніякіх прэтэнзій. А цяпер – спаць, пасцялю табе на канапе.

– Дзякую, Франэк, я так стаміўся, што і пад плотам засну, – засмяяўся Каэтан, было відно, што ён прыкметна захмялеў.

Пан Руткоўскі падрыхтаваў пасцель брату, пажадаў яму добрай ночы. Пайшоў у спальню, але доўга не мог заснуць. Успаміны наплывалі адзін за адным, думкі трывожылі, не давалі магчымасці заспакоіцца. Брат атрымаў новае заданне, а што чакае яго там, на новым месцы дзеяння? Не ў прыемнае падарожжа сабраўся. Хоць бы яму ўдалося выжыць у гэтых мітрэнгах, дзе на кожным кроку падпільноўвае смерць ад немцаў і ад савецкіх партызанаў. Дзякаваць Богу, няма там украінскіх нацыяналістаў, затое ёсць літоўская паліцыя, ад якой таксама нічога добрага чакаць не даводзіцца, бо яна ўзялася верна служыць Гітлеру. Наіўныя літоўцы спадзяюцца атрымаць з рук фашыстаў незалежнасць. Ніколі не было такога на свеце, каб акупанты прыносілі волю захопленаму народу…