Зинаида Дудюк - Лаза

– Ты чаго такі пануры? – спытаў Ціт, седзячы насупраць і назіраючы за хлопцам.

– Шкода Сцяпана і Санду, толькі сустрэліся пасля доўгай разлукі і зноў…

– Па-першае, невядома, дзе яны, а па-другое, так Бог судзіў, – адказаў Лёня Парахнюк.

– Добра табе казаць, Варнак, калі ты сам ацалеў і дзяўчына твая своечасова сышла. А іх няма і ніколі не будзе…

– Скуль ведаеш?

– Здаецца мне, што Санда неяк вельмі нерухома засталася сядзець пад сасною, мабыць, застрэлілі яе. Сцёпа, мабыць, да яе вярнуўся ды і сам напароўся на кулю.

– Што ж, зямля пухам Сандзе, Аляксандры, дачцы Максіма Мазаля. Астатніх ніхто не бачыў ні параненымі ні забітымі, мо ў палон трапілі, дык памінаць зарана, – падвёў рысу ў размове Ціт. – Пераначуем, дык болей пачуем. Яшчэ будзе ў нас магчымасць адпомсціць Саветам за іхнюю лютасць. Не будуць яны хадзіць гаспадарамі па нашай зямлі. Адальюцца ім нашы слёзы. Заканчваем вячэру. Марш па палатках.

Ужо лежачы на мяккім падсціле з галля, Сяргей, нягледзечы на стому, усё ніяк не мог заснуць, а думаў пра Сцяпана і Санду, пра Аверку, які выпраўляў яго ў Германію, і не бачыў ніякага прасвету ў будучыні. Калі скончыцца гэтая калатнеча? Колькі часу чалавек можа, як звер, хавацца ў лесе? І хіба такое існаванне можна назваць жыццём? Пасля таго, як ён пабачыўся з роднымі, яму цяпер было асабліва цяжка і горка. Без яго пасадзілі бульбу, пасеялі зернавыя, без яго збяруць ураджай. А ён па-ранейшаму вымушаны карміць камароў у лесе, не разлучацца з вінтоўкай і забіваць людзей, якіх ён ніколі ў жыцці не бачыў. На яго думку, калі і змагацца, дык найперш з тымі, хто выдаў ягонага брата на смерць. Іх трэба знішчыць, ператварыць у пыл і развеяць па ветры, каб не пладзілася гнюснае насенне. Лютая злосць і нянавісць закіпалі ў Сяргеевым сэрцы.

35

У канцы чэрвеня 1943 года нечакана з’явіўся на кватэру пана Руткоўскага малодшы брат Каэтан, апрануты ў светла-шэры цывільны гарнітур пры гальштуку. Здарылася гэта пад вечар, калі гаспадар ужо збіраўся ўкладацца спаць пасля гарачага і турботнага дня. Апошнім часам Франц цяжка пераносіў спякоту, ад якой балела галава і адчувалася млявасць ва ўсім целе. Лекі, якія выпісваў нямецкі доктар, мала дапамагалі. Нямогласць спісвалася на ўзрост, як-ніяк чалавек пражыў амаль паўвека. Браты Руткоўскія пры сустрэчы радасна абняліся і доўга не адпускалі адзін аднаго. Па цяперашнім часе ніхто не можа быць упэўнены, што развітваючыся, можна мець надзею на будучую сустрэчу, таму, калі ўжо давялося яшчэ раз спаткацца, дык гэта, лічы, вялікае шчасце.

– Адкуль ты, дарагі мой, і куды? – спытаў гаспадар.

– Усё раскажу, Франэк. У нас будзе час на доўгія размовы.

– Сапраўды, што ж гэта я? Ажно разгубіўся! Заходзь, здымай гэты цяжкі гарнітур, ідзі ў ванны пакой, абмыйся з дарогі, а ў маім гардэробе падбяры сабе што-небудзь летняе. Чым дабіраўся?

– Падвёз адзін камерсант на сваім самаходзе. Але ў машыне невыносна горача, як на патэльні.

– Спачуваю, ну ідзі, а я падрыхтую што-небудзь паесці.

– Прыслугу тут не трымаеш?

– Апошнім часам палюбіў адзіноту. Сам разумееш, лішнія людзі на кватэры – лішнія сведкі. Калі са мною што здарыцца – іх пачнуць катаваць, каб выбіць кампрамат супраць мяне. Як я рады цябе пабачыць! Гэта ж мы засталіся толькі двое, калі не лічыць розных стрыечных сясцёр і братоў, з якімі мы і ў лепшы час бачыліся гады ў рады.

– Не бядуй, Франэк, у нас ёсць родны польскі народ. Не час нам маркоціцца і бедаваць, трэба дзейнічаць, змагацца з ворагамі.

– Нешта наша змаганне ледзь разгарыцца, дык адразу ці патухне, ці пагасне… За вячэраю пагутарым, чакаю цябе, – абняў брата за плечы гаспадар і накіраваўся ў сталовую, дзе агледзеў харчы, прывезеныя Альбертам, і застаўся задаволены.

Пан Руткоўскі растапіў прымус, паставіў на агонь патэльню, нарэзаў сала з праслойкамі, падсмажыў яго з двух бакоў, пасля ўбіў туды некалькі яек і пасаліў. Яечня хутка напоўніла прыемным пахам кухню. На талеркі паклаў твораг, нарэзаў кумпяк акуратнымі скрыдлікамі і хлеб, занёс усё ў сталовую. Потым узяўся за гародніну, не рэзаў, а толькі памыў зялёную цыбулю і гуркі, якія паспела вырасціць у цяпліцы Юхімка, паклаў у вялізны салатнік і застаўся задаволены сервіроўкай стала: "Выдатная сялянская вячэра. Дадам сюды яшчэ масла, слоік малака ды пару пляшак віна на выбар і каньяку. І хопіць з нас…" Калі з’явіўся Каэтан, апрануты толькі ў майку і шорты, стол ужо быў зладаваны.

– Што тут робіцца! Даўно я так смачна не еў! – усклікнуў госць.