Зинаида Дудюк - Лаза

36

Тадзік ехаў у самаходзе на заднім сядзенні, быў бязмерна шчаслівы, што нарэшце яго ў чарговы раз паклікалі на сапраўдную справу, і рабіў выснову: свайго дня трэба ўмець дачакацца. Кіраваў машынаю мажны камерсант пан Холуб-Заворскі, побач з ім сядзеў паручнік Каэтан Руткоўскі. Яны зрэдзь калі перакідваліся словам, а болей маўчалі ды пільна сачылі за дарогаю. Дакументы ва ўсіх былі сапраўдныя, як быццам не мелася падстаў для хвалявання, але ўсё роўна напружанне, якое валодала людзьмі, вісела ў паветры. Толькі Тадзік быў цвёрда перакананы ў тым, што ніхто ім не перашкодзіць здзейсніць заданне, бо сам Бог клапоціцца пра Польшчу і спрыяе яе вызваліцелям. Не можа такая цудоўная краіна быць пад прыгнётам звяроў, якія гатовыя знішчыць усё на сваім шляху дзеля дасягнення панавання над светам. Самаход кіраваўся ў Ашмянскі абвод Віленскай акругі Арміі Краёвай. Выехалі рана, яшчэ да ўзыходу сонца. Таму Тадзік паўдарогі праспаў, а пасля ўжо глядзеў у акно, як праплывалі міма лясы і далёкія вёсачкі, як квітнела па-летнему шчодра зямля. Узбочыны дарогі былі падобныя да тых вышытых ручнікоў, якія Юхімка прасушвала перад Вялікаднем. Ехалі шмат гадзін. Нават не думалася хлопцу, што Усходнія Крэсы могуць займаць такую вялікую тэрыторыю. Толькі па абедзе спыніліся каля касцёла з гатычнымі вежамі, упрыгожанымі крыжамі. Звонку ён нагадваў касцёл у яго родных Лазняках, дзе бацька служыў арганістам.

– Тут мы і затрымаемся, – сказаў Каэтан.

Пан Холуб-Заворскі спыніў машыну. Пасажыры выйшлі, тупалі, разміналіся. Нават такая камфортная язда стамляе, тым больш што даймала гарачыня, хоць вокны ўвесь час былі прыадчыненыя. Кіроўца таксама адчуваў сябе не лепшым чынам, бо пайшоў ў цянёк і сеў проста на траву пад старымі ліпамі.

– Пабудзьце тут, я пайду пашукаю ксяндза, – прапанаваў Каэтан і падаўся ў касцёльны двор.

– Прыгожая мясціна, – сказаў пан Холуб-Заворскі, азіраючы з узгорка, на якім стаяў касцёл, ваколіцы: шырокі луг, вузкую рачулку, сіняватую сцяну лесу. – І паветра тут нейкае асаблівае, духмянае…

– Дык вунь ліпа цвіце, – адказаў Тадзік, назіраючы, як пчолы шчыруюць каля жаўтаватых някідкіх кветачак.

Каэтан вярнуўся хутка з ксяндзом панам Якімам Гарушчыкам, які дзелавіта запрасіў гасцей да сябе на абед. Хата гаспадара стаяла побач з касцёлам, пабеленая, чысценькая. Гаспадарыла там аканомка пані Альжбета, увішная стараватая кабета. Яна з сардэчным зычаннем "смачна есці" хутка паставіла стравы на стол і непрыкметна знікла.

– Як даехалі? – спытаў ксёндз.

– Выдатна, ніхто нас не спыняў, – адказаў пан Холуб-Заворскі, – але ўсё роўна такое адчуванне, што не па сваёй зямлі едзеш, што тут уладарыць нехта чужы.

– Якія маеце намеры?

– Я з хлопцам застаюся, пра гэта пагутарым пазней, а пан Холуб-Заворскі паедзе займацца сваёй камерцыяй, – адказаў Каэтан.

– Калі не надта спяшаецеся, дык адпачніце ў мяне колькі дзён. Я буду рады бавіць з вамі час, каб распытаць, што там чуваць у Берасці і Варшаве, – прапанаваў гаспадар.

– Пакуль нічога добрага. Скрозь немцы і іхнія памагатыя чыняць, што хочуць. А нам застаецца трываць ды збіраць сілу. Няма асаблівага сакрэту, дзеля гэтага я сюды і прыехаў, – адказаў Каэтан.

– Дзякую за запрашэнне, я з задавальненнем пажыў бы тут, але справы не чакаюць. Паеду ў Ашмяны. Мо ўдасца наладзіць якія гандлёвыя кантакты, – прамовіў Холуб-Заворскі. – Гандаль па ваенным часе ніякі, але ж трэба трохі варушыцца, бо пад ляжачы камень вада не цячэ. А мясціна ў вас цудоўная!

– Поспеху ў справах, няхай памагае Бог.

Па абедзе ксёндз прапанаваў усім паспаць, мужчыны згадзіліся, асабліва пан Холуб-Заворскі, які сапраўды вельмі стаміўся, а Тадзік прайшоўся па доўгай вёсковай вуліцы, паўзіраўся ў маленькія вокны хатак, паглядзеў на дзяцей, якія гулялі каля весніц, на курэй, што заўзята грэбліся ў пяску – і на сэрца навалілася туга, страшэнна захацелася дамоў. Як там? Што робіць мама? Як там сябар Яська ўпраўляецца з гаспадаркаю?

Ён вярнуўся да касцёла, убачыў, што дзверы ў храм адчыненыя, увайшоў у прахалоду муроў, агледзеў іконы, заўважыў усё тую ж пані Альжбету, якая прыбірала агаркі свечак з падсвечнікаў, усміхнуўся ёй і падаўся да аргана. Ажно захвалявалася сэрца: вельмі даўно не краналіся ягоныя пальцы клавішаў! Тата вучыў сына музычнай грамаце і праводзіў заняткі па музыцы. Усё тое, што яшчэ не выветрылася за гады разлукі, Тадзіку раптам захацелася ўспомніць. Паставіў ногі на педалі, крануў рукою клавіятуру. Душа сама выбірала мелодыі. Іграў натхнёна і самазабыўна, быццам свята пасялілася ў сэрцы. Успаміны праплывалі ў памяці: мама, тата, сябры – усе раптам сабраліся і слухалі яго гранне. А ён стараўся, дзіву даваўся, што здаецца нават не фальшывіў. У якіх закутках свядомасці захаваліся тыя ноты? Неспасціжна… Музыка напаўняла касцёл урачыстымі і радаснымі гукамі. Пані Альжбета села на лаўку, паклала рукі на Біблію і замерла, слухаючы юнага музыку. Тадзік спыніўся толькі тады, калі адчуў нечыю руку на сваім плячы. Ён павярнуў галаву і ўбачыў ксяндза.