Зинаида Дудюк - Лаза

– Ты амаль дома, – сказаў Сцяпан.

– І твая вёска побач. Шкада Колю, не пашанцавала яму, – адказаў Сяргей.

– Не ведаю, як ягоным бацькам занесці навіну пра смерць сына.

– Дык не нясі, няхай думаюць, што жывы, чакаюць…

– Нельга так. Трэба па хлопцу службу справіць у царкве… Нясу жменю зямлі з ягонай магілы. Ведаеш, Сяргей, дзяўчына ў мяне была з Вялікай Багны, кахаліся мы моцна, толькі бацькі прымусілі яе за іншага пайсці замуж, а я пасля так і не здолеў сабе пару падабраць. Так і халасцякую да дваццаці васьмі гадоў.

– Хто ж тая дзяўчына? – пацікавіўся Сяргей.

– Санда Мазалёва.

– У Санды ўжо і сынок расце. Замужам яна за Аверкам, цяпер ён солтысам у сяле служыць. Неблагі мужык, але ж мусіць выконваць загады немцаў: моладзь у Германію пасылае, пастаўкі спаганяе.

– Душыць такіх гадаў трэба!

– Зрэшты, калі не ён, дык нехта іншы павінен быў бы рабіць гэтую брудную і няўдзячную справу.

– Добры ты хлопец, але нейкі абыякавы да ўсяго.

– Супраць сілы не папрэш. З гэтым трэба лічыцца.

– Цяпер няхай і з намі лічацца, мы – таксама сіла!

– Бывай, Сцяпане, я ў Ціта адпрасіўся, на канферэнцыю не пайду, шыбую дамоў.

– Шчаслівы ты…

– Паспрабуй і сам адпрасіцца. Хто стукаецца, таму адчыняюць… – адказаў Сяргей, не жадаючы затрымлівацца, ягоная душа ўжо ляцела насустрач роднаму дому.

Адсюль з лясной паляны яшчэ нельга было разгледзець родную хату, але ён яскрава ўяўляў яе і не пайшоў, а пабег насустрач жаданай радасці. Нарэшце першая хата, другая, дзясятая. Вось яна, дамоўка, плот трохі пахіліўся, а ўсё астатняе без перамен. Ён прабег па двары, адчыніў дзверы ў сенцы, ступіў у іхні паўзмрок, нарэшце апынуўся ў пакоі. Сямейнікі палуднавалі.

– Добры дзень у хату! Вось і я, – сказаў Сяргей і задыхнуўся ад радасці.

Маці і брат кінуліся да яго. Ён абдымаў сваіх родных, адчуваў цяпло іхніх плячэй і рук, і, здаецца, нічога іншага яму ў жыцці не трэба было.

– Як ты, сынок? Дзе? Што? – спытала маці, выціраючы слёзы.

– Усё добра. Прыйшоў з хлопцамі па справе ў нашы мясціны.

– Дык мо і застанешся?

– Як жа я застануся? Калі не немцы, дык партызаны прыйдуць па маю душу.

– Вой, Божа, Божа, які ж лёс да нас неміласэрны! Але ты жывы, дык і няма чаго Богу грашыць. Папалуднуй з намі. Каб ведала, што ты прыйдзеш, дык чаго мудрэйшага зварыла б, а так частуйся тым, што маем.

– І што ж вы маеце?

– Крышаны з бобам, таўкеня з малаком. Схадзі, Кастусь, на вышкі, адрэж кавалак кумпяка, што на касавіцу ды жніво трымалі. Сёння ў нас вялікая радасць.

Маці даставала з печы чыгункі са стравамі, а Сяргей сядзеў за сталом, удыхаў звыклыя пахі малака, зёлак, грыбоў, азіраў памяшканне, дзе ўсё было знаёмае да драбніц з самага маленства і востра адчуваў, як не хочацца яму нікуды адсюль ісці. Маці наліла ў міску Сяргею крышаноў, паклала на талерку вялікі кавалак таўкені, паставіла кубак малака, парэзала кумпяк.

– Палуднуй, сынок, сілкуйся.

Сяргей узяў лыжку і пачаў есці хутка і прагна.

– Згаладаўся? – спытала маці. – Хто ж цябе там корміць?

– Усяляк бывае, але ж бачыш – жывы вярнуўся.

– Такі ты благенькі, толькі што доўгі вырас.

– Нічога, мама, былі б косці, мяса нарасце.

– Дзе ж ты быў увесь гэты час?

– На Украіне, а зараз сюды прыйшлі, толькі гэта вайсковая таямніца, – усміхнуўся Сяргей, разломваючы вялікую лусту самапечанага хлеба папалам. – Нікому пра гэта не трэба казаць. Чуеш, Кастусь?

– Добра, ці я не разумею? А ваяваць табе даводзілася? Ты, вунь, са стрэльбай, – спытаў малодшы брат.

– Дык трэба ж зайцоў на абед настраляць, вось мне і далі зброю. Зайцам толькі папусціся, дык яны на галаву сядуць, – засмяяўся Сяргей.

– Ведаю я тых зайцоў.

– Ці надоўга ты, сынок? – спытала маці.

– Толькі да раніцы...

Маці заплакала, выціраючы вочы ражком хусткі, пабожкала, пасля сказала:

– Трэба прымаць усё, што Бог пасылае. Пэўна, такі наш лёс.

– Я ж зусім забыўся, што гасцінцы вам прынёс, – схамянуўся Сяргей.

Ён дастаў з заплечніка квяцістую хустку і падаў маці.

– Вой, дзіцятка, мне цяпер давеку такое на галаву не завязаць, а толькі ў чорным трэба хадзіць. Сына і мужа пахавала, і ты невядома дзе блукаеш па свеце, ад ліхіх людзей хаваешся.

– Не варта раней часу старэць і паміраць, тым больш, што смерць прыходзіць заўсёды, калі яе не клічуць, таму трэба радавацца кожнаму дню. На вайне столькі моладзі заўчасна гіне! А гэта табе, Кастусь, – Сяргей падаў вышытую сарочку брату.

Той разгарнуў абнову, сказаў: