Зинаида Дудюк - Лаза

– Тадэвуш вярнуўся?

– Няма, а куды вы яго паслалі?

– У камандзіроўку, – схлусіў Руткоўскі аканому, якому не тое што не давяраў, але не жадаў, каб слуга шмат ведаў, меней будзе сведкаў, калі што здарыцца.

Разам яны выправіліся дамоў. Пан Руткоўскі, едучы па вуліцы, толькі зараз заўважыў, што ў горадзе ўжо зацвілі каштаны, прыйшла вясна, а ён, заняты справамі, зноў нічога не заўважыў. Ды і якая розніца, што там творыцца ў прыродзе, калі ў душы беспрасветны змрок? На Кобрынскім мосце іх прыпыніў патруль, праверыў дакументы і дазволіў ехаць далей. Замільгалі хаткі прыгараднай вёскі Трышын, а далей абапал пацягнулася балота з карчамі ды рэдкімі нізкарослымі бярозкамі, знядоленыя постаці якіх там-сям вытыркаліся з купін. Пан Руткоўскі стомлена заплюшчыў вочы і, размораны півам, непрыкметна для сябе задрамаў. Абудзіўся ён толькі тады, калі коні спыніліся ў двары. На ганак выйшла сустрэць пана Юхімка.

– Што тут у вас? – спытаў аканом.

– Усё добра. Тадзік вярнуўся, абадраны ўвесь.

– Вярнуўся? Дзе ён? Адразу – да мяне! – нецярпліва сказаў пан Руткоўскі.

– Добра, паночку, зараз перадам яму.

– Прынясі нам туды каву з печывам, – загадаў пан кухарцы.

– Зараз усё зраблю, – адказала яна. – Але ж пану трэба ўмыцца з дарогі.

– Умыюся.

– Я прынясу цёплай вады з печы ў ванны пакой, – адказала Юхімка, крутнулася на адным месцы і знікла за дзвярамі.

– Увішная ў цябе баба, – пахваліў Альбертаў выбар Руткоўскі.

– Пасля таго, як Веру аддалі замуж, адна спраўляецца, хоць часам і скардзіцца, – адказаў аканом.

– Дык мо яшчэ якую кабету ўзяць?

– Не варта. Навошта нам тут лішнія вочы?

– І то праўда, – згадзіўся гаспадар маёнтка.

Юхімка ведала ўсе панскія звычкі і ўмела папярэджваць жаданні. Толькі пан Руткоўскі ўмыўся, сеў у зручны фатэль і распаліў цыгарэту, адразу з’явіўся Тадзік.

– Заходзь, заходзь, вандроўнік, – радасна ўсклікнуў пан Руткоўскі. – О, які ты размаляваны! Хто гэта цябе, каты дралі, ці што?

– Галіны абдрапалі, калі бег па лесе.

– Што ў вас здарылася?

– Напароліся на хахлоў, завязалася сутычка. Убачыў, што Люцыян і камандзір забітыя, а з нашага боку ніхто не страляе, мая абойма таксама пустая, нават для сябе апошняй кулі не засталося, дык кінуўся наўцёкі. Куды падзеліся Вацэк з Болекам, не ведаю. Мусіць, іх таксама пастралялі. Страшна падумаць, як яны засталіся там, у лесе, не пахаваныя. Што з імі будзе?

– Мёртвыя спяць спакойна і нікога не турбуюць, – адказаў пан Руткоўскі, якога здзівілі словы юнака пра апошнюю кулю, сам ён яшчэ не запасаўся ні атрутаю, ні якім іншым сродкам, каб знішчыць сябе ў безвыходным выпадку.

– Ты сапраўды думаеш пра ўласную смерць, Тадзік?

– А чым я лепшы за маіх палеглых сяброў. Іншы раз згадваю іх, і мне пачынае здавацца, што і мае дні злічаныя.

– Нельга сябе загодзь хаваць, – заўважыў гаспадар. – Так і смерць не доўга наклікаць.

– У смерці ёсць тысяча і адзін спосаб, каб забраць чалавека. Усё не прадугледзіш. Таму, мусіць, трэба думаць пра яе спакойна.

– Не будзем пра дрэннае. Раскажы, што там здарылася падрабязней.

Тадзік расказаў пра ўсё, толькі чамусьці ўтаіў пра сустрэчу з Сяргеем. Навошта пану ведаць, як хлопец выратаваўся.

– Чаму ж ты так доўга не з’яўляўся? Ужо тры дні прайшло.

– Заблудзіўся я, убіўся ў нейкае балота, ледзьве выбраўся адтуль. Чыгунка скрозь ахоўваецца немцамі, трэба зашывацца ў нетры. Зрэшты, у лесе цяпер усіх трэба асцерагацца: і фрыцаў, і партызанаў, і хахлоў…

– Адзенне на табе ўсё ў лахманы ператварылася. Скажы Юхімцы, няхай дасць што-небудзь з майго гардэроба.

– Дзякую, пан Руткоўскі.

– Усе свае рэчы вы ў лесе пакінулі?

– Вядома, як я мог тыя заплечнікі вынесці, калі сам ледзь выратаваўся?

– Шкада ўзрыўчатку і зброю, з такою цяжкасцю мы іх здабываем…

– Можна было б туды вярнуцца, але, думаю, што хахлы ўсё наша дабро забралі. Хіба толькі таварышаў пахаваць?

– Там звяры ўжо ўсіх расцягнулі. Да таго ж, калі ў раёне чыгункі чуліся стрэлы, дык каго там ужо толькі ні было? Маглі немцы засаду ўчыніць. І чырвоныя, напэўна, не ўпусцілі магчымасць з цікавасці наведацца. Сам жа казаў, што лес цяпер густа населены, – разважліва адказаў Руткоўскі.

Пастукалі ў дзверы. Юхімка прынесла пану Руткоўскаму вячэру, паставіла на стол, сказала:

– Калі ласка, спажывайце на здароўе, пане, – пакланілася і пайшла.

– Папі са мною каву, – прапанаваў Руткоўскі Тадзіку.

– Дзякую, я трохі паеў кашы, а больш мне нельга, усе гэтыя дні галадаў. Дазвольце мне пайсці, каб памыцца ды пераапрануцца. Я ж толькі што прыйшоў.