Зинаида Дудюк - Лаза

– Па конях!

У момант хлопцы сабралі рэчы. Пустыя бляшанкі загрэблі ў снезе, прыбралі ўсё за сабою і паселі ў кузаве. Наперадзе было некалькі гадзін дарогі.

На другі дзень Тадзік ужо быў у маёнтку Рута, дзе яго чакаў смачны Юхімчын абед і Верыны папрокі, маўляў, некуды падзеўся і не папярэдзіў.

– Што ты, Верка, да мяне маеш, – агрызнуўся Тадзік. – Цябе ж прасваталі, вось і пільнуй свайго будучага мужа, а мяне пакінь у спакоі, пасля доўгай і траскай дарогі яму хацелася добра выспацца.

– У маладых паноў шмат сваіх спраў, а ты толькі прыслуга, – прыкрыкнула на дачку Юхімка.

Тадзік устаў з-за стала, падзякаваў кухарцы і падаўся ў сваю камору, маючы намер зачыніцца там на замок. На парозе сутыкнуўся з аканомам.

– Як там? – спытаў ён.

– Усё добра, – адказаў Тадзік, саступаючы дарогу.

– Дзякаваць Богу, што ён ад нас не адварочваецца, – пачуў услед Тадзік аканомаў голас і абурана падумаў, што гэты чалавек нічога не цяміць у канспірацыі, пры жанчынах распытвае, каб даць падставы ім для разважанняў ды пытанняў.

29

Тры дні Тадзік валяўся ў пасцелі, спрабаваў чытаць кніжкі, якія браў з дазволу аканома ў панскай бібліятэцы, час ад часу пракручваў у памяці перажытае і радаваўся, што так удала атрымалася вызваліць вязняў. Мусіць, толькі дзякуючы неймавернай дзёрзкасці афіцэраў і жаўнераў змаглі яны ўзяць турму без шуму. Хацелася пачытаць нешта пра гераічных людзей, але ў бібліятэцы былі толькі любоўныя раманы пра слязлівых паненак, мабыць, гэтыя кніжкі набывала жонка гаспадара маёнтка. Ён пачынаў чытаць чарговы раман, перагортваў некалькі старонак, зноў упіваўся вачамі ў тэкст, але не знаходзячы нічога цікавага адкідаў кніжку, браўся за іншую.

У нядзелю прыехаў пан Руткоўскі, адразу паслаў Юхімку па Тадзіка. Хлопец прычасаўся, агледзеў сябе з ног да галавы і падаўся да гаспадара ў кабінет. Той, як звычайна, сядзеў за сталом, гартаў паперы. Убачыў Тадзіка на парозе, падняўся, пайшоў насустрач, абняў за плечы, прамовіў:

– Ты мяне радуеш. Каэтан казаў, што застаўся цалкам задаволены табою.

– Дзякую на добрым слове.

– Ну, раскажы падрабязна, як там усё было, бо не паспееў я распытаць брата, ён спяшаўся ў Варшаву. Перакінуліся трыма словамі. Праходзь, сядай на канапу.

Тадзік утульна умасціўся, пан Руткоўскі сеў у вялікі фатэль, запаліў цыгарку, падрыхтаваўся слухаць. Хлопец расказаў падрабязна ўсё, што бачыў і чуў. Апавядаў ён эмацыянальна, размахваў рукамі, не забыў пахваліць Каэтана, які ўвесь час быў побач з камандзірам і паводзіў сябе надзвычай адважна. Па твары пана Руткоўскага было відаць, што ён шчыра радаваўся за брата, але на дне вачэй усё ж залегла прыхаваная туга. Тадзік разумеў, што найхутчэй гаспадар сумуе па страчанай сям’і, таму часам такі змрочны бывае ягоны позірк, быццам праз вочы выліваецца цяжар, які пасяліўся ў сэрцы.

– Ведаеш, мой брат быў вельмі шкадлівы ў маленстве. Сабраў вакол сябе падлеткаў, такіх, як сам, і верхаводзіў імі. Выраблялі абы-што, сады латашылі, бароны на стрэхі зацягвалі, вароты выносілі за ваколіцы, шклом коміны зачынялі. Затопіць іншая баба печ, а дым – у хату. Зірне ў трубу, нічога няма, неба свеціцца, а дым не ідзе... Ганаруся, што Каэтан пасталеў і стаў сапраўдным афіцэрам.

– Мне прапаноўвалі таксама ехаць у Варшаву, але я вырашыў застацца тут.

– Мусіць, часова ўсе справы пакуль давядзецца спыніць.

– Чаму? Так добра ўсё прайшло, – здзівіўся Тадзік.

– Таму што немцы распачалі рэпрэсіі супраць палякаў. Учора ў Пінску замест трох вызваленых афіцэраў расстралялі трыццаць палякаў у якасці заложнікаў. Загінулі ні ў чым не вінаватыя людзі. У Брэсце таксама штодня арыштоўваюць людзей, кідаюць у турму, расстрэльваюць і вешаюць. Ствараецца такое ўражанне, што фашысты маюць пэўныя планы па знішчэнні мясцовага насельніцтва. Можа, табе лепш было б паехаць у Варшаву, але калі ўжо застаўся тут, дык нікуды не выходзь з маёнтка.

– Колькі гэта будзе доўжыцца? – насцярожана спытаў Тадзік.

– Не ведаю, можа, да лета. Цяпер зіма, холад. Куды без базы можна падацца? Сяляне ад палякаў, сам разумееш, не ў захапленні. Мы для іх чужыя, прыгнятальнікі, на іхнюю дапамогу разлічваць не даводзіцца.

– Амаль паўгода я буду вымушаны бяздзейнічаць?

– Так, а што рабіць? Пачнём варушыцца, завалім усю справу. Калі ты ўбачыш павешанымі сваіх паплечнікаў, думаю, і сам не захочаш перажыць іхнюю долю.

– Наадварот, я жадаю помсціць і помсціць ворагам!

Пан Руткоўскі памаўчаў, выдыхаючы чарговае воблака дыму. А потым сказаў: