Зинаида Дудюк - Лаза

Сяргей разам з іншымі хлопцамі не сядзеў у лагеры, вандраваў па Піншчыне, выконваючы розныя даручэнні. На гэты раз ён быў з Лёнем Парахнюком – Варнаком, Цітам – Камаром, ішло з імі яшчэ сямёра хлопцаў, з якімі Сяргей быў мала знаёмы, нават імёнаў іхніх не ведаў, бо звычайна ўсе карысталіся клічкамі. Сапраўды, гэта было зручна, бо імёны часта паўтараюцца, а клічкі былі адзінкавыя.

– Чаму ў цябе такая дзіўная клічка – Варнак, што азначае? Я і слова такога ніколі не чуў, – спытаў Сяргей у Лёні Парахнюка.

– Варнак – катаржнік, які здолеў уцячы. Я збег з нямецкага палону, дык хто я? Варнак!

– А я кусачы, як камар, сам сабе такую клічку прыдумаў, – заўважыў Ціт.

– Мог бы назвацца сабакам, – засмяяўся Лёня. – Яны таксама добра грызуцца. Як быў у палоне, бачыў: пры мне аднаго нашага хлопца аўчаркі зарэзалі, быццам нажамі, на смерць.

– Камар амаль нябачны, а як укусіць, дык дзень чухрыцца будзеш. І з кулямёта ў яго не пацэліш, – самазадаволена адказаў Ціт.

– Ну, і хітры ты, Камар. Цікава, мо цябе і камары не кусаюць? – засмяяўся Лёня, а за ім – і астатнія хлопцы.

– Іншы раз кусаюць, ды я іх не баюся. Свае камары, гэта вам не ворагі лютыя. Ціха, глядзіце, хто гэта там мільгнуў за кустоўем? – насцярожана спытаў Ціт. – Мо нашы?

Усе прыселі і ўтаропіліся ў трох хлопцаў, якія мільгалі ўдалечыні.

– На пілотках чырвоныя зорачкі. Партызаны, – канстатаваў Лёня.

– Глядзі ты, пад наш Хацішаў падбіраюцца, – сказаў Ціт, паказваючы рукою хаўруснікам спыніцца.

– Цяпер давядзецца мяняць дыслакацыю, – заўважыў Варнак. – Мала ім лесу, бессаромна лезуць у вочы.

– Акружаем, – загадаў Ціт і паслаў некалькі хлопцаў у абход наперад.

Калі трох партызанаў заспелі першыя стрэлы, яны залеглі, але тут з усіх бакоў засвісталі над імі кулі і так прыціснулі да зямлі, што і галавы немагчыма было падняць, каб агледзецца. Адзін з іх шпурнуў гранату ўсляпую, але яна не дасягнула мэты. Два партызаны, (мусіць, трэці быў забіты ці паранены) адчуваючы, што трапілі ў пастку, вырашылі прарывацца, падняліся на поўны рост і пабеглі. Казакі між тым сціскалі кола.

– Узяць жывымі! – крыкнуў Ціт.

Але менавіта ў гэты момант яшчэ адзін партызан быццам спатыкнуўся аб нябачную перашкоду і зваліўся на дол, а другі, прыпаў да зямлі, папоўз, але ўжо ўбачыў наперадзе шапкі з трызубцамі, прыставіў пісталет да скроні, стрэліў і ўпаў з дзіўнаю усмешкаю на вуснах, быццам дасягнуў таго, пра што даўно марыў.

– Вось табе і маеш, – расчаравана сказаў Ціт. – Хацеў прывесці "языкоў", а маю тры трупы.

– Лёгкая смерць, – роздумна сказаў Лёня, узіраючыся ў твары палеглых партызанаў. – Маладыя ўсе…

– Дзіва што, каб трапілі да нас, мы з іх жывых скуру садралі б, а дазналіся б усе іхнія таямніцы, – помсліва адказаў Ціт.

– Не разумею, чаго ты на Саветаў так уз’еўся, яны цябе быццам не пакрыўдзілі.

– З маленства ненавіджу ўсялякае начальства і іхніх паслугачоў, усіх гэтых солтысаў, паліцыянтаў, міліцыянераў, упаўнаважаных, якія быццам створаныя для таго, каб запрагаць ды паганяць простага чалавека.

Сяргей, які за час знаходжання сярод украінскіх нацыяналістаў ужо трохі звык да таго, што побач паміраюць людзі, з жудасцю падумаў: "Якая смерць чакае мяне? Ці здолеў бы я вось гэтак лёгка адмовіцца ад жыцця? Мусіць, не… Ды і што я каму вінны? Няхай ідуць усе да д’ябла! Я жыць хачу!"

– Што будзе рабіць з нябожчыкамі? – спытаў Варнак.

– Няхай ляжаць пад халеру, – адказаў Ціт. – Звяры расцягнуць з часам…

– Усё ж людзі, – выказаўся Сяргей.

– Мо яшчэ ім урачыстае пахаванне наладзіць? – пасміхнуўся Ціт. – Няхай партызаны ведаюць, што ім не трэба нас чапаць.

Хлопцы вярнуліся ў Хацішаў, зайшлі ў двор, дзе атабарыўся атаман Грак. Ён якраз галіўся перад люстэркам, павешаным на цвічок на сцяне. Казакі расказалі яму пра свае прыгоды. Той нахмурыўся, задуменна прамовіў:

– Трэба рыхтавацца да нападу. І наогул, пара мяняць месца дыслакацыі…

– Мо пра нас не ведаюць? – выказаў сумненне Ціт.

– Нешта разнюхалі, калі ўжо шныраць паблізу. Трэба павялічыць ахову вёскі і паслаць разведчыкаў, каб здабыць свежыя весткі пра месца знаходжання партызанаў.

– Будзе зроблена, адказаў Ціт, які выконваў абавязкі намесніка атамана.

– Дзейнічай, – загадаў атаман і працягваў галенне, здзіраючы са скуры шорсткую шчэць разам з мыльнаю пенаю.

Сяргей правёў па сваёй шчацэ даланёю і падумаў, што яму таксама трэба было б пагаліцца, але вырашыў, што зробіць гэта заўтра, а сёння хацелася добра наесціся і адаспацца. Кухар Дзем пачаставаў хлопцаў кашаю са шкваркамі і кіславатым ружовым узварам з рэвеню, дазволіў узяць па лусце хлеба з сабою. Хлопцы без лішніх размоў разышліся па хатах, хто дзе спыніўся. Сяргей накіраваўся да стараватай удавы, якая жыла на ўскраіне вёскі, павітаўся, сказаў: