Зинаида Дудюк - Лаза

– Дзе польскія афіцэры, нумар камеры? Хутка!

А калі пачуў дакладны адказ, загадаў Тадзіку і яшчэ нейкаму хлопцу з аўтаматам трымаць турэмных наглядчыкаў пад прыцэлам, а сам з ключамі ў руцэ пабег шукаць патрэбных вязняў. Праз колькі хвілін ён з’явіўся зноў з трыма польскімі афіцэрамі ў пакамечаных мундзірах. Тадзік здагадаўся, што гэта і былі тыя самыя вязні, якіх трэба было вызваліць. Акавец загадаў стражнікам падняцца, загнаў іх у бліжэйшую камеру, гучна загадаў:

– Сядзіце ціха! Падымеце гвалт – закідаем гранатамі.

Грымнулі дзверы, клацнуў замок, турэмная стража засталася замкнутая. Тым часам вызвалілі астатніх вязняў. Яны ўзрушана запаўнялі калідор.

– Вы вольныя, – крыкнуў ім камандзір. – Разыходзьцеся хутчэй, пакуль вас не заспелі тут немцы.

Людзі рынуліся ды выхаду.

– Мы таксама адыходзім! Хутка! – скамандаваў галоўны акавец.

Тадзік пабег разам з усімі з турмы, але ў гэты час прагучала каманда спыніцца. Ён убачыў, што на турэмны двор па адным уваходзяць новыя стражнікі, а іх раззбройваюць і прымушаюць класціся на зямлю.

– Што гэта? – спытаў ён у Каэтана.

– Новая турэмная змена заступае на вахту. Тут мы яе і пакладзём адпачыць.

Калі нарэшце ўсіх стражнікаў уклалі на вычышчаны ад снегу двор, толькі тады жаўнеры зноў рынуліся за вароты. Вызваленых афіцэраў пасадзілі ў "Опель", які неадкладна ад’ехаў ад турмы, "Форд", у які ледзь не на хаду паўскоквалі вызваліцелі, рушыў следам. Машыны ўзялі кірунак на Брэст. Але ўжо за горадам высветлілася, што ў "Опеля" прабітае кола, вымушаны былі спыніцца. Пасля нядоўгай нарады вырашылі, што не варта губляць час на замену кола. Аблілі легкавік бензінам і падпалілі. Ён успыхнуў імгненна. Акаўцы зноў ускочылі ў кузава і паімчалі далей ад горада, скуль магла з’явіцца пагоня. Кіламетраў праз пяцьдзясят звярнулі на лясную дарогу, прыехалі да загодзь падрыхтаванай леснічоўкі, дзе пакінулі вызваленых афіцэраў, папярэдне забяспечылі іх усім неабходным. Праз два дні з праваднікамі яны павінны былі перайсці мяжу. А польская будаўнічая брыгада зноў загрузілася ў машыну і рушыла ў Брэст. Толькі зараз усе адчулі разняволенасць, загаварылі ўсе разам, хвалячы сябе.

– Ніводнага свайго чалавека не згубілі! Гэта вялікая ўдача, – радаваўся Каэтан. – А ты, малы, як сябе адчуваеш? – звярнуўся ён да Тадзіка.

– Добра, толькі есці хочацца.

– Дык усім есці хочацца, – гукнуў нехта з гурту.

– Пара зрабіць прывал, – сказаў Каэтан. – Пастукаў у задняе акно кабіны.

Машына хутка зноў звярнула ў лес з трасы, праехала трохі і спынілася на ўтульнай палянцы, акружанай высокімі елкамі. Мужчыны павыскоквалі з кузава, тупалі нагамі, пацягваліся, разміналіся. Самыя спрытныя развязвалі заплечнікі.

– Расчысціць пляцоўку, – загадаў камандзір.

Адразу запрацавалі два жаўнеры з шуфлямі. На чыстае месца паслалі кавалак брызенту, расклалі ежу. Паселі кружком і пачалі спажываць кансервы з хлебам проста з бляшанак, запівалі снегам. Тадзіку таксама далі тушонку. Ён даставаў яе нажом і думаў, што ніколі гэтак смачна не абедаў.

– Ты куды пасля задання? – спытаў яго Каэтан.

– А вы?

– Мне трэба вяртацца ў Варшаву, каб паведаміць начальству, як мы зрабілі сваю справу.

– Мяне ў Варшаве ніхто не чакае, – адказаў Тадзік і падумаў, што добра было б наведаць маму, але ж яна пачне плакаць і патрабаваць, каб сын застаўся дома, а яму меней за ўсё хацелася бачыць яе слёзы, лепш не трывожыцца самому і не турбаваць яе, няхай будзе, як ёсць.

– Чаго задумаўся? Застаешся ў Брэсце?

– Так.

– Вырашана. Чакай новага задання, – ляпнуў яго па плячы Каэтан.

– Буду чакаць з нецярплівасцю, не забудзьце пра мяне…

У гэты час падсеў да Тадзіка Люцыян, спытаў:

– Як маешся?

– Нічога, звычайна.

– Палеглі нашы сябры. Ніяк не магу змірыцца. Мне заўсёды іх будзе не хапаць.

– Ведаю. Мне пан Руткоўскі казаў. Не пашанцавала хлопцам.

– Мне ўсё здаецца, гэтага не здарылася б, каб я быў з імі.

– Кажуць, у кожнага свой лёс, бачыш, як сёння выдатна папрацавалі – і ўсе жывыя. Удача сёння была з намі… Я не бачыў іх мёртвымі, заплюшчу вочы і стаяць перада мною жывыя Рамуальд, Зянон і Генік…

Люцыян памаўчаў, марудна жуючы хлеб і пазіраючы некуды ў сябе.

– Цяпер ужо нічога нельга змяніць, – сказаў Тадзік.

– Але і змірыцца нельга…

– Даядайце, няма калі тут расседжвацца, – заўважыў Каэтан, назіраючы, як сябры ледзьва варушаць сківіцамі .

Тадзік азірнуўся: хлопцы завяршалі абед, толькі адзін, трымаючы бляшанку з кансервамі ў руцэ, расказваў нейкую показку, спрабаваў насмяшыць таварышаў, але тут прагучаў загад камандзіра: