Зинаида Дудюк - Лаза

28

Ледзь не месяц чакаў Тадзік, калі ж нарэшце паклічуць яго на заданне. Аднак акаўцы не спяшаліся, а да задуманай справы рыхтаваліся грунтоўна. Толькі ў канцы студзеня нарэшце аканом Альберт паклікаў найміта і павёз на прасторных санях, у якія быў запрэжаны рахманы конік, у Брэст. Наблізіліся да будынка, дзе жылі польскія рабочыя.

– Табе – сюды, – сказаў Альберт і паказаў на грузавік. – Сядай у кузава.

Тадзік зазірнуў у крыты брызентам "Форд", дзе ўжо сядзела чалавек дзесяць незнаёмых хлопцаў у аднолькавых рабочых куртках, і насцярожана сказаў:

– Там жа ўсе чужыя.

– А ты хацеў маму з татам убачыць?

– Усё ж неяк прыемней мець справу з сябрамі.

– Прыгледзься лепей, мо каго пазнаеш, толькі асаблівай радасці не выяўляй, – адказаў Альберт і паказаў вачамі на кабіну.

За рулём сядзеў Люцыян і нецярпліва паглядваў па баках.

– Дзякую, пан Альберт, што падвезлі. Бывайце, – паспешна развітаўся Тадзік.

– Шчасліва, – адказаў аканом і пачаў разварочваць каня.

Тадзік залез у кузава, павітаўся. Нехта яму ціха адказаў. Пачакалі хвілін дзесяць, пакуль з’явіўся легкавы аўтамабіль "Опель", у якім заўважыў Тадзік Каэтана, малодшага брата пана Руткоўскага, разам з ім ехалі яшчэ трое незнаёмых мужчын. Адзін з іх быў у форме нямецкага афіцэра. Нарэшце рушылі з месца. Усе прысутныя з палёгкаю ўздыхнулі, чаканне і невядомасць занадта прыгнятаюць людзей. Ехалі доўга. Нямецкія патрулі не спынялі вайсковыя машыны. Людзі ў кузаве драмалі, хісталіся з боку ў бок, той-сёй прыладзіўся пакласці галаву на плячо суседу па лаўцы і адчуваў сябе адносна камфортна. У Тадзіка мерзлі ступні ў летніх чаравіках (шкарпэткі з воўны, якія дала Юхімка не дапамагалі), ён разуўся падкурчыў пад сябе ногі – стала цяплей, і таксама заснуў, але час ад часу прачынаўся, каб лацвей умасціцца, адгортваў брызентавую папону, бачыў удоўж дарогі заснежаны лес ці балота. Колькі разоў заўважаў, што міналі рэдкія мястэчкі ды прыгорбленыя вёсачкі. Прачнуўся ад ціхага гоману ў кузаве. Нехта сказаў:

– Мы ў Пінску. Увага, падрыхтавацца, дакладна выконваць загады, трымацца разам.

Адчынілі скрыню, прыкрытую брызентам, пачаль разбіраць зброю. Тадзіку дасталася доўгая і цяжкая вінтоўка. Ён спалохана падумаў, што ніколі не страляў з такой зброі, але потым суцешыў сябе тым, што мае пісталет, якім можна будзе скарыстацца ў выпадку чаго. Ехалі па вузкіх вуліцы, забудаванай каменнымі, пераважна аднапавярховымі, будынкамі, такімі звыклымі, якіх было мноства ў Брэсце і Беластоку, дзе жылі местачкоўцы, а найбольш габрэі. Нарэшце паказаліся турэмныя муры. Легкавік "Опель" пад’ехаў да самых варот турмы, а грузавы "Форд" спыніўся метраў за дзесяць ад уваходу. Ваякі высыпаліся з кузава і прытаіліся па два бакі ад варот, чакаючы каманды да дзеяння. Тадзік адчуваў хваляванне і трымценне ў душы, стараўся супакоіць сябе, але ці ад холаду, ці ад напружання калаціліся сківіцы, ён сціскаў іх з усяе сілы, каб не ляскаць зубамі. Афіцэр у нямецкай вайсковай форме, мусіць, ён быў за старэйшага ў асяродку палякаў, запатрабаваў ад турэмнай аховы, каб адчынілі вароты. Вартаўнік было засумняваўся, але ўсё ж дазволіў "Опелю" праехаць у двор. Следам праслізнулі два чалавекі, якія ў адзін момант абяззброілі вартаўніка. Той запозна зразумеў, што ўпусціў на тэрыторыю турмы чужых, паспрабаваў адбіцца, але быў заколаты нажом. Гэта здарылася на вачах Тадзіка. Ён здрыгануўся ўсім целам, калі ўбачыў, як нож лёгка ўвайшоў у грудзі турэмшчыка і толькі тады забыўся пра холад, перастаў дрыжаць, ад выгляду крыві да горла падступілі ваніты. Ён адвярнуўся. Прагучаў сігнал клаксона. Нехта падштурхнуў яго і прыкрыкнуў:

– Уперад! Бягом!

Толькі зараз ён убачыў, што ўсе хлопцы, якія ехалі з ім у кузаве грузавіка, забягаюць у двор турмы, і кінуўся следам за Каэтанам Руткоўскім. Вароты тут жа за сабою зачынілі і пакінулі двух жаўнераў на варце. Некалькі чалавек заскочылі ў канцылярыю, адтуль пачуліся стрэлы. Акавец у адзенні нямецкага афіцэра ўжо патрабаваў ад турэмнага наглядчыка адчыніць унутраныя вароты турмы і дамогся свайго. Як толькі апынуліся на ўнутранай тэрыторыі, адразу загадалі стражнікам легчы ніцма на зямлю, раззброілі ўсіх. Турэмшчыкі, захопленыя знянацку, спалохана паказалі, дзе вісяць ключы. Палякі рынуліся ў будынак турмы. Тадзік трымаўся побач з Каэтанам, бо ад разгубленасці не заўсёды разумеў, што загадвае паляк у мундзіры нямецкага афіцэра. Вось і зараз ён дапытваў нейкага турэмшчыка: