Зинаида Дудюк - Лаза

– Дзякую.

– Давай лейцы. Я паганю каня, а ты жуй хутчэй, мо яшчэ ўцякаць давядзецца, калі нас заўважыць ці хто выдасць.

Сяргей хапіў зубамі лусту хлеба разам з капустаю, пажаваў, задаволена прамовіў:

– Смаката!

– Мо і гарэлкі трэба было за губою прынесці?

– Трэба было. Ногі быццам пачалі мерзнуць без руху.

– Дык прайдзіся за возам. Но-но, – прыкрыкнуў Варнак, падганяючы коней.

Іх дагнаў Грыня і радасна паведаміў:

– Своечасова мы выбраліся з вёскі. Паліцаі прыехалі.

– У паліцыі шмат нашых, – азваўся Лёня, – мо не зачапілі б? Было б горш, каб на партызанаў нарваліся, давялося б адбівацца. – А ты нешта, Грыня, няпэўна на нагах трымаешся.

– Перабраў трохі, не ведаю меры. Ат, на свежам паветры хмель хутка выветрыцца. Слухайце, хлопцы, раскажу вам хохму. Аднойчы дома мы гналі самагонку. Я даўмеўся брагаю хатнюю жыўнасць накарміць. Каб вы бачылі, што пачалося! Кот хістаўся, скакаў на сцяну ды мяўкаў. Парасяты зваліліся на бок і матлялі лапамі. Сабака скуголіў, круціўся на месцы, ганяўся за сваім хвастом. Карова раскарачыла ногі, а рагамі ўперлася ў зямлю, мусіць, каб не ўпасці. Конь бязладна задзіраў капыты і матляў хвастом. За каня мне бацька добра ўваліў!

– Не дзіўна, здзек з жывёлы – вялікі грэх, – пасміхнуўся Лёня.

– А з людзей? – спытаў Сяргей.

– Таксама, калі гэта людзі, а ворагаў трэба знішчаць без жалю.

– Эх, што вы ўсё – пра смерць, давайце лепш – пра жыццё паспяваем! – прапанаваў Грыня і зацягнуў любімую песню:

Катерина відчини-но,

Катерина, встань-но,

Дай нам їсти дай нам пити,

Ото буде файно.

Катерина відчинила,

Катерина встала,

Дала їсти, дала пити,

Ще й поцілувала.

Вёска засталася далёка ззаду, наперадзе з’явілася іншая. Хаўруснікі павярнулі да лесу. Тры падводы паціху цягнуліся на базу. Там цяпер было бяспечна і ціха, іх чакала жытло і смачны абед з бараном, які пакуль дажываў апошнія гадзіны ў сваім жыцці на траскім возе.

– Скажы, Варнак, калі ж мы ўжо дамоў вернемся? Ці доўга нам на чужыне трываць калатнечу? – спытаў Сяргей, даядаючы хлеб.

– Калі-небудзь вернемся. Толькі дзеля чаго? Хто там нас чакае?

– У мяне маці, брат, гаспадарка…

– А я нічога не маю. Саветы жонку з дачкою невядома куды вывезлі, хату забралі, гаспадарку прысвоілі. Хоць маці і брат, можа, мяне таксама чакаюць. Але я страціў усё!

– Часам пытаю ў сябе, хто вінаваты ў нашых няшчасцях? Адказ у мяне адзін: найперш не нейкія Саветы ды немцы, а нашыя людзі-суседзі, што заклалі майго брата і тваю сям’ю. Нашы камітэтчыкі складалі спісы…

– Так, Сяргей, нашы, але для чаго яны гэта рабілі? Каб выслужыцца перад новаю ўладаю, займець нейкія прывілеі, а іншы раз баяліся за ўласнае жыццё ці сям’ю. Ненавіджу ўсіх! Немцаў! Саветаў! Усе крывасмокі! Ты ведаеш, як немцы з нас, ваеннапалонных, здзекваліся?! Кармілі раз на дзень нейкім варывам з травы. Маладыя здаровыя мужчыны ператвараліся ў нямоглых старых, высыхалі на арэх, гінулі сотнямі. Каб я не ўцёк з таго пекла, дык ужо не ехаў бы тут з табою.

– А калі ты трапіў у палон?

– Ды адразу ў трыццаць дзявятым. Ведаеш, браток, не хочацца нават згадваць. Адна нянавісць паліць мне сэрца. Нічога мне не шкада, нават сябе, занадта шмат натрываўся і настаяўся пад рулямі кулямётаў, пастаўленых на вышках. Ахова з намі не цырымонілася. Толькі што заўважала, палівала агнём. Ды і мы ўжо дайшлі да краю. Каб сагрэцца, садзіліся на памерлых, яшчэ цёплых, і чакалі свайго апошняга часу. А я ўцёк, калі гналі на працу, галодны, нямоглы, але быў такі шчаслівы ад адчування волі!

– Як думаеш, чым гэтая вайна скончыцца?

– Я так далёка не заглядваю. Пражыў дзень, і дзякуй Богу. Адно ведаю, што кожны атрымае тое, што заслужыў.

– Ты лічыш, што мы заслужылі такое жыццё?

– А што табе не падабаецца? Пад старасць хоць будзе што ўспомніць ды ўнукам расказаць?

– Ты думаеш: мы ўнукаў прычакаем?

– Не ведаю, Сяргей, і, думаю, ніхто не ведае, чым нас ашчаслівіць будучыня. Але ж вайна не можа доўжыцца вечна. Няхай немцы з Саветамі б’юццпа, а мы пачакаем, калі гэтыя дзве гадзіны адна адну задушаць, а потым будзем усталёўваць свае парадкі, будаваць незалежную Украіну. Вынішчым усю набрыдзь, савецкіх і нямецкіх памагатых, ачысцім зямлю ад руінаў і вайсковага друзу, запражэм сваіх конікаў у плугі і пойдзем араць палеткі, засумавалыя па нашых руках, сеяць з сявенькі жыта, проса, ячмень, авёс, садзіць бульбу. Як зямелька будзе радзіць і красаваць пасля гэтага!

Лёня абняў Сяргея за плячо і быццам павёў у намаляваную будучыню. Яны ўязджалі ў лес, па-зімоваму аціхлы і насцярожаны, але незвычайна прыгожы, здатны прыняць і паратаваць кожнага чалавека, з якімі б намерамі ён ні прыйшоў, бо, мабыць, верыў у чалавечую мудрасць і спагаду.