Зинаида Дудюк - Лаза

– Прыйшла… А я думаў злуеш на мяне невядома за што…

– Добра, што яшчэ думаеш пра мяне. Мне здавалася, што я табе зусім без патрэбы.

– Верка, не напрошвайся на камплімент.

– Не да таго мне цяпер…

– Скажы, што здарылася? Маці твая сёння злосная, як ніколі, і ты нейкая не такая.

Вера насупілася, памаўчала, а потым ціха прамовіла:

– Замуж мяне аддаюць.

– Чаго раптам? – у сэрцы Тадзіка варухнулася рэўнасць, але ён тут жа адагнаў яе, бо яму ніколі не прыходзіла ў галаву думка пра жыніцьбу.

– Кажуць: пара.

– А ты што думаеш?

– Не ведаю. Пан Альберт знайшоў невядома каго ў вёсцы, у нядзелю сваты прыедуць. Мне не хочацца за абы-каго…

– Дык не згаджайся, пасылай тых сватоў на сухі лес.

– Бацькоў нельга не слухаць. Грэх гэта.

– Ну, не ведаю, што табе параіць, – сеў на ложку і развёў рукамі Тадзік.

– Як цалавацца са мною, дык ты добра ўмеў, а як да вяселля дайшло, дык робіш выгляд, што ні пры чым.

– Пачакай, дык ты лічыш, што мне трэба жаніцца?

– Безумоўна! А чаму не? Я да цябе прывыкла. Ты мне падабаешся.

Тадзік абурана адказаў:

– Якая жаніцьба? Вайна ідзе! Я днямі зноў іду на заданне. Ты ведаеш, што мяне там чакае?.. – сказаў ён і асекся, зразумеў, што прагаварыўся.

Вера затуліла твар рукамі і заплакала, расцягваючы словы:

– А як мне-е з чу-у-жым чала-а-векам… Я памру-у ад тугі-і па табе… Не хач-у …

Тадзік падняўся, прайшоў па пакоі, разгублена паглядваючы на дзяўчыну, нарэшце злосна крыкнуў:

– Годзе раўсці! Я жаўнер! Ніколі не збіраўся наогул жаніцца! Разумееш? У мяне няма ні кала, ні двара! Не ўяўляю сабе ні жонку, ні дзяцей! Пакуль Радзіма ў няволі, ніводзін паляк не мае права думаць пра асабістае шчасце! Яно наогул не існуе. Мы павінны быць гатовыя аддаць свае жыцці за яе вольнасць!

Вера раптам перастала плакаць, утаропілася ў хлопца здзіўленым позіркам і прамовіла:

– Я і не думала, што ты яшчэ такі малы дурань. Кожны чалавек стараецца пражыць як мага лепей для сябе, а ён чаўпе абы-што… Пустыя гэта размовы, панская ганарыстасць! Усе вы любіце прыгожа прамаўляць, а як смерць паглядзіць у вочы, дык іншае заспяваеце. На каленях будзеце літасці маліць!

Тадзік абурана зірнуў на дзяўчыну і выскачыў з пакоя, не жадаючы сварыцца з ёю, ці даказваць, што ён зусім не такі, як яна думае. Палічыў, што гэта ніжэй ягонай годнасці даводзіць каму б там ні было, які ён ёсць. Жыццё пакажа, хто чаго варты…

27

Усю восень Сяргей Клімчук пражыў пад Роўна ў табары ўкраінскіх нацыяналістаў. Разоў колькі ўдзельнічаў у сутычках з савецкімі партызанамі і польскімі атрадамі Арміі Краёвай. Уперад не рваўся і за чужыя спіны не хаваўся, кулі міналі яго. Спакойным норавам і таварысцкасцю, нягледзячы на маладосць, займеў прыхільнасць паплечнікаў. Да таго ж з-за высокага росту ніхто не здагадваўся, што яму толькі шаснаццаць гадоў, усе думалі, што хлопец паўналетні, а таму ставіліся, як да роўнага, і працаю нагружалі адпаведна. А яе ў тую восень было асабліва шмат. "Зялёныя браты" будавалі табар на зіму, капалі зямлянкі і сховішчы, якія ўмацоўвалі драўлянымі бярвеннямі, маскіравалі так, што такую пабудову не заўважыш сярод лесу. Іншыя хлопцы, якім не надта падабалася чорная праца, прасіліся ў забеспячэнцы ці ў знішчальныя гурты, а Сяргей, прывучаны змалку да чорнае працы, не разлучаўся з рыдлёўкаю і сякераю. Яны пры ім былі заўсёды, як і вінтоўка. Нават у сне ён не разлучаўся са сваімі прыладамі, ставіў іх у кут, даваў на час сну адпачынак сабе і ім. Праўда, зімою высветлілася, што абнасіўся зусім. Падралася адзенне, не вытрымала нагрузкі. Трэба было раздабыць нешта новае. Аднойчы ён напрасіўся ў напарнікі да Лёні Парахнюка і ягонай хеўры, каб пайсці па вёсках і раздабыць якой вопраткі ў сялян. Назаўсёды запомніў Сяргей вочы таго чалавека, у якога ён узяў цёплыя суконныя штаны, быццам не вопратку браў, а скуру з яго здзіраў.

– Чаго ты, дзядзька, такі скупы? Мы ў лесе сядзім, галадаем, мерзнем, каб аднойчы ты адчуў сябе вольным і шчаслівым, а ты гэтых трантаў шкадуеш? – спытаў ён.

– Бярыце, што вам трэба, – адказаў селянін і апусціў вочы, каб не выдаваць сваё стаўленне да прыхадняў.

З пачуццём віны выйшаў Сяргей з хаты. Казак Грыня, які адчуваў да яго прыязнасць і зараз трымаўся поруч, суцешыў:

– Часцей трэба бываць у экспедыцыях, дык прывыкнеш. Кожнаму сваіх рэчаў шкада. Але ж мы жыццём рызыкуем і не скардзімся. Мы – паўстанцкае войска, а таму людзі абавязаны нас карміць, апранаць і дапамагаць, хто чым можа.