Зинаида Дудюк - Лаза

– Як спала, начавала? – голасна спытаў Альберт, уваходзячы ў кухню. – Чаму сняданак не нясеш. Не дачакаўся, сам прыйшоў.

Юхімка нічога не адказала, трымаючы крыўду на Альберта, паднесла талеркі і адышла да печы.

– Чаго маўчыш, як вады ў рот набрала?

– Не вады, а бяды…

– Усё будзе добра. Зараз паеду ў вёску, пагутару з солтысам, падбяром Веры жаніха, зладзім вяселле.

Гэтыя словы трохі супакоілі жанчыну, яна села на зэдлік, падперла шчаку рукою, думаючы: "Аддам Веру абы за каго без кахання і жадання. А што рабіць? І мяне некалі сасваталі бацькі за чалавека, якога я так і не здолела пакахаць, добра, што ён з’ехаў у Амерыку. Адно вось Вера засталася на ўспамін пра той шлюб. А пасля яшчэ двойчы сходзілася з мужчынамі. І кожны раз усё не гаразд. Цяпер – гэты Альберт… Не муж, каханак… Ва ўсялякі момант пакіне, прагоніць… Ніякіх абавязкаў перада мною".

– Ну, я пайшоў, – сказаў аканом, на хаду дажоўваючы ежу.

"Ідзі да паноў, падлізвайся! Ты, хоць аканом, але таксама слуга. Служба твая сабачая…" – злосна падумала Юхімка.

У кухню ўвайшоў Тадзік, павітаўся. Юхімка прабурчала нешта невыразнае ў адказ, а сама падумала: "Яшчэ адзін з’явіўся на маю галаву! Колькі ж гэтых паноў на свеце развялося! І ўсе хочуць, каб мы іх кармілі, паілі, абшывалі, абмывалі ды спаць укладалі. Да гэтага дачка таксама занадта часта бегала. Доля мая цёмная, як жыць, што чыніць?.." Яна моўчкі паставіла на стол талерку з яечняй, паклала булачкі, паставіла кубак з кавай.

– Дзе Вера? Нешта я сёння яшчэ яе не бачыў.

– Усім мая Вера трэба, каб пакарыстацца і выкінуць, як непатрэбную рэч…

– Што вы такое кажаце, пані Юхімка? Асабіста я да Веры добра стаўлюся.

– Якая я табе пані? Служанка я! Аб мяне можна ногі выціраць і ні за што дзякуй не казаць. Ад панскага добрага стаўлення ў нас адны непрыемнасці.

– Што здарылася?

– Нічога… Снедай, няма ў мяне часу на размовы, – адказала Юхімка і пайшла да печы, перастаўляла чыгункі, грымела вілашнікам.

Агаломшаны Тадзік з’еў сняданак і моўчкі падаўся з кухні. Жанчына правяла яго раздражнёным позіркам, зморана зірнула ў акно, убачыла, што чырвоная патэльня сонца ўзнялася над лесам, і вырашыла: годзе ўжо трываць. Паставіла на паднос сняданак для Каэтана і панесла ў ягоную спальню. На яе стук у дзверы, ніхто не азваўся. Яна ўвайшла ў пакой. Паніч і Верка спалі. Яна падышла да дачкі, моўчкі патузала яе за руку. Дзяўчына расплюшчыла вочы, убачыла Юхімку, няўцямна спытала:

– Што, мама?..

Жанчына прыклала палец да вуснаў, каб дачка замоўкла, кіўнула галавою ў бок пана. Вера павярнула галаву, убачыла Каэтана – здзіўлена зірнула на маці. Тая ў адказ пакруціла пальцам ля сроні, тузанула дачку, каб уставала. Вера асцярожна саслізнула з ложка, падняла з падлогі спадніцу, пачала апранацца. Маці агледзела пасцель, убачыла крывавыя плямы, скрушна паківала галавою, паказала дачцэ, тая ўсё яшчэ быццам ніяк не магла зразумець, што з ёю здарылася, бо нічога не помніла. Маці пастукала кулаком сабе па ілбе, потым дачцэ дала кухталя і выпхала за дзверы. Нарэшце і Каэтан заварушыўся, нездаволена нешта прамармытаў, расплюшчыў вочы, убачыў Юхімку, запытальна зірнуў на яе.

– Добры дзень, пан Каэтан. Я вам сняданак прынесла.

– Добра, – буркнуў ён. – Прынясі мне расолу ці квасу, нешта галава баліць.

– Прынясу, пане, толькі хачу спытаць, ці не сорамна вам хлусіць? Што вы з маёю дачкою зрабілі?

– Якая дачка? Нічога не помню… П’яны моцна быў…

– Маладая служанка, якая вячэру ўчора прыносіла…

– Нічога не помню…

– Паглядзіце на пасцель, там крывавыя плямы. Гэта сведчанне цнатлівасці маёй дачкі, якую вы… – Юхімка заплакала.

Каэтан азірнуўся на пасцель, і абурана сказаў:

– Ты хіба не разумееш, што пану нельга паказваць такую брыдоту? Замяні зараз жа ўсё! Прэч! Якое нахабства! Сама падсылае мне дзеўку, а потым яшчэ папракае. Скажы дзякуй, што не выкінуў яе праз акно на мароз! Якое паскудства!

Юхімка ціха выйшла з пакоя, дакараючы сябе за наіўнасць: "Пайшла ў паноў праўды шукаць! Ды ў іх толькі хваробу на галаву знойдзеш! Каб вы спрахлі! Каб вам нашы слёзы крывёю адліліся…"

26

Пасля палудня Юхімка паклікала Тадзіка да пана Руткоўскага, які сустрэў яго ў сваім кабінеце ветліва, адразу прапанаваў сесці. У пакоі быў яшчэ адзін малады пан.

– Калі ласка, Каэтан, пазнаёмся, гэта Тадэвуш Сапранецкі з-пад Беластока. Дапамагае мне пакуль па гаспадарцы, браў удзел у адной акцыі, быў паранены, – сказаў пан Руткоўскі.