Зинаида Дудюк - Лаза

– Адпачні, бацька, – сказаў адзін з хлопцаў, – давай я пакапаю.

– Бяры, хай яно спрахне, такое жыццё, – Дзем плюнуў сабе пад ногі і вылез з ямы.

Сяргей глядзеў на Колю, не здатны яшчэ зразумець, што апошнія хвіліны ён бачыць сябра, зараз яго закапаюць, і ўсё скончыцца для гэтага хлопца з суседняй вёскі, які ішоў ратавацца да ўкраінцаў, а знайшоў тут сваю смерць. "Можа, і мяне аднойчы падкосіць нейкая злая куля і пакладзе дачасна ў магілу, – са страхам падумаў ён, ажно дрыжыкі халоднай хваляй прайшлі па спіне. – І маці ніколі не даведаецца, дзе я пахаваны, каб прыйсці і дагледзець магілу на Радаўніцу. Дык дзеля чаго я прыйшоў сюды? Што мне трэба? Куды падзецца ад неміласэрнага лёсу?" Раптоўна ён адчуў вялікую нянавісць да партызанаў, якія забралі жыцці ў ягонага брата і сябра, да немцаў, якія прыйшлі і парушылі звычайны лад жыцця, знішчылі спакой і мір, разбурылі такі звыклы свет! І ён падумаў, што ад гэтага дня ён ведае сваіх ворагаў і будзе змагацца з імі, чаго б гэта яму ні каштавала. Ён не лепшы за брата і сябра, і калі трэба будзе, дык памрэ. Але яму абавязкова патрэбна дажыць да таго часу, калі ён здолее вярнуцца ў сваю вёску і адшукаць тых, хто быў звязаны з партызанамі і данёс на яго брата, каб жорстка адпомсціць, каб яны заліваліся крывёю і каналі ад ягоных срэлаў…

Нехта паклаў яму руку на плячо і сказаў:

– Не бядуй, зямляк. Каму суджана памерці, той памрэ так ці інакш, каму суджана жыць – выжыве. Лёс у кожнага свой, разумееш?

Сяргей павярнуў галаву і ўбачыў Лёню Парахнюка, захацелася ўткнуцца тварам яму ў плячо і выплакацца, але Сяргей стрымаў сябе і толькі цяжка ўздыхнуў і праглынуў даўкі камяк, які падступіў да горла.

19

Ад новых знаёмых Тадзік Сапранецкі таксама не дачакаўся актыўнай дзейнасці. Некалькі разоў яму давалі жалезныя шыпы, якія ён раскідаў на вуліцы, нават некалькі разоў хадзіў на шашу. Аднойчы апоўначы спрабавалі спілаваць тэлефонныя слупы, але якраз ішла нямецкая калона машын і перашкодзіла задуме хлопцаў. Так і цягнулася бяздзейнасць ажно да лета, пакуль нарэшце Рамуальд не паклікаў Сапранецкага на явачную кватэру зноў да той жа Яніны і паведаміў, што партызанскі атрад "Шанец" уліваецца ў новае падраздзяленне "Вахляж".

– "Вахляж" – веер? – здзівіўся Тадзік.

– Так, менавіта веерам ад Варшавы разышліся пасланцы на ўсход і поўдзень, каб будзіць народ, ствараць новыя атрады, падымаць Польшчу супраць захопнікаў.

– Дык яны з Варшавы?

– Гэта сапраўдныя дыверсанты, якіх падрыхтавалі ў Лондане, а потым скінулі на парашутах каля Варшавы. Іх яшчэ называюць ціхацёмнымі. Разумееш? Цяпер пачнецца сапраўдная барацьба!

– А зброя ў іх ёсць?

– Усё будзе, праўда, не адразу. Дык як ты, уступаеш у "Вахляж"?

– Ты яшчэ пытаеш! Безумоўна, хутчэй бы ўсё пачалося!

– Мая размова папярэдняя, чакай выкліку, – сказаў Рамуальд.

– Зноў чакаць? Колькі можна чакаць? – абурана спытаў Тадзік.

– Колькі трэба. Ведаеш, у Варшаве сядзяць людзі дасведчаныя. Яны распрацоўваюць стратэгію і тактыку барацьбы, а мы з табою ўсяго шараговыя жаўнеры, ад якіх патрабуецца не толькі актыўнасць, але і ўменне чакаць свайго часу, – адрэзаў Рамуальд.

У дзверы пастукалі. Увайшла Яніна, усміхнулася, ціха спытала:

– Хлопчыкі, можа, гарбату згатаваць?

– Дзякуем, Янечка, нічога не трэба, мы, бадай, пойдзем зараз, а тваю гарбату абавязкова вып’ем іншым разам, – адказаў Рамуальд, устаў з-за стала і накіраваўся да дзвярэй, на развітанне пацалаваў ёй руку.

Тадзік таксама спыніўся каля дзяўчыны, заўважыў, што яна роўная з ім ростам, міжволі падумаў: "Лепш было б ёй нарадзіцца хлопцам". Схіліў галаву, узяў яе цёплую і пяшчотную далонь, затрымаў на імгненне і лёгка дакрануўся вуснамі.

Дзверы за змоўшчыкамі ціха прычыніліся, праз колькі хвілін яны былі ўжо на вуліцы, развіталіся поціскам рук і разышліся ў розныя бакі. Гэтыя некалькі месяцаў Тадзік пражыў нудна, нават некалькі разоў наведваў маёнтак Руту, сустракаўся з Вераю, цалаваўся з ёю ў пуні, але душою яна была яму чужая, таму не сумаваў па ёй і мала думаў пра мінулыя спатканні, а сумеснае наступнае нават і не спрабаваў уяўляць, бо ведаў: цяпер ён належыць партызанскаму атраду, які ва ўсялякі момант можа прыклікаць яго на змаганне з ворагам. Раней быў "Шанец", цяпер вось з’явіўся "Вахляж", будучыня абяцала жаданыя перамены.

Толькі ў чэрвені Рамуальд завітаў пад вечар да Тадзіка на кватэру, чаго ніколі не рабіў раней, і сказаў коратка:

– Збірайся. Пойдзем на заданне.