Зинаида Дудюк - Лаза

Грак хадзіў з кутка ў куток і ўсё больш распаляўся ў сваёй прамове. Ён ужо выкрыкваў асобныя фразы, як быццам гэта былі палымяныя лозунгі:

– Мы ніколі не памяняем нашу волю на кавалак хлеба іншаземнага захопніка, на новую, так званую вышэйшую культуру і на антычалавечую ідэю! Мы жадаем мець уласную культуру і кавалак хлеба, зароблены ўласнымі рукамі! Мы хочам быць вольныя і шчаслівыя! І не пашкадуем уласнае крыві і жыцця для дасягнення гэтае мэты. Якая б навалач не прыходзіла на нашу зямлю, якія б ні былі чужынскія ідэі ды тэорыі, навязаныя нам акупантамі, украінскі народ ніколі не саб’ецца са свайго праведнага шляху!..

Атаман гаварыў і гаварыў, быццам перад ім стаяў не перапалоханы і стомлены юнак, а цэлы народ. Хлопец слухаў і ўзрушана думаў: ніколі нават не ўяўляў, што ёсць на свеце такія змагары, такія апантаныя людзі, здатныя змагацца на смерць з ворагамі. Той палячок Тадзік, што жыў у пана Руткоўскага, таксама нешта лепятаў пра вызваленне Радзімы. Але таму падлетку было далёка да гэтага атамана, у якім адчувалася вялікая сіла і імкненне да справядлівасці. Радзіма Сяргею ўяўлялася толькі вёскаю Вялікая Багна, там засталася ягоная маці, брат, хата, поле, ваколіцы, усё тое, што ён добра ведаў і любіў. Зямля, на якой ён жыў, называлася Заходняй Беларуссю, або па-польску Усходнімі Крэсамі. У залежнасці, хто з якога боку глядзеў, з захаду ці з усходу. Яна не здолела стаць самастойнаю краінаю. Яе далучалі ці да панскай Польшчы, ці да савецкай Беларусі, а цяпер немцы часткова далучылі да Украіны. Яго Радзіму дзялілі, як пірог, рэзалі на кавалкі і спажывалі, як каму хацелася. А Сяргей у гэтай вялікай дзяльбе і няшчаднай бойцы хацеў выратаваць уласнае жыццё, толькі пра яго ён зараз клапаціўся.

– Мы павінны забыць пра сваіх родных, пра свае прыхамаці, перастаць дрыжаць за сваю шкуру, бо адна ў нас мэта – пабудова самастойнай саборнай Украінскай Дзяржавы! І зрабіць гэта можам толькі мы, украінцы, уласнымі рукамі, згуртаваныя вакол сваёй нацыянальнай ідэі. Утвораная ў эміграцыі Арганізацыя ўкраінскіх нацыяналістаў сваім галоўным прызначэннем ухваліла найсвяцейшае памкненне кожнага ўкраінца: здабыць Украінскую Дзяржаву або загінуць за яе! Украінская нацыя будзе жыць насуперак д’ябальскім планам Гітлера і Сталіна! Зразумей гэта і назаўсёды запомні, малады казак! Я даю табу новае імя Удод. Ведаеш, ёсць такая прыгожая даўганогая птушка. Ты атрымаў новае хрышчэнне. А цяпер ідзі і выконвай свой свяшчэнны абавязак!

Сяргей выйшаў агаломшаны. Ён стаяў колькі хвілін ля палаткі атамана, не ведаючы, што павінен рабіць, куды пайсці, а найбольш яму хацелася зараз апынуцца ў сваёй хаце, ні пра што не думаць, нічога і нікога не баяцца. Але гэта было немагчыма. Да яго падышоў Ціт, спытаў насмешліва:

– Ты чаго такі, як у ваду апушчаны?

Сяргей нічога не адказаў, толькі ўтаропіўся ў земляка, быццам шукаў адказу на нейкія невырашальныя пытанні.

– Чаго маўчыш? Вялікае ўражанне зрабіў на цябе атаман? Ён – чалавек! Такіх пашукаць!

– Я не здолею тут... ваяваць… чым… як… можа, мне вярнуцца? – прамармытаў хлопец.

– Годзе табе, расплакаўся, як мамчын сынок. Цяпер ты належыш Украіне, яе патрыятычнаму войску, толькі яно табе будзе даваць загады і дазвол.

– Атаман даў мне новае імя…

– Мянушку? І якую?

– Удод.

– Выдатна, бачыў я аднойчы тую птушку. Хлопцы злавілі, у лагер прынеслі, дык яна нам усю палатку запаскудзіла, са страху ці што яе дрысня прабрала, – засмяяўся Ціт. – Давялося выпусціць, хаця яна даволі вялікая, можна было б і з’есці. Пайшлі, казакі клікалі на кухню абедаць, калі спознімся, давядзецца трываць да вячэры. Тут лішняй ежы не бывае, што варыцца, тое і з’ядаецца. Хлопцы ўсе магутныя, для падтрымкі моцы ім трэба добра харчавацца.

Ціт ухапіў Сяргея за рукаў і пацягнуў за сабою. Хлопец на непаслухмяных нагах пасунуўся за ім і хутка ўбачыў доўгі самаробны драўляны стол, за якім сядзела некалькі дзясяткаў чалавек і сёрбалі варыва.

– Вось бачыш, я ж казаў, спазніліся на першы заход, – са шкадаваннем сказаў Ціт. – Нічога, паабедаем другім заходам, – усцешыў ён хлопца. – Пайшлі, вунь пад сасною нашы сядзяць.

Сяргей зірнуў у той бок, куды паказаў Камар і ўбачыў спадарожнікаў, якія прыйшлі з ім сюды, яны нешта ціха абмяркоўвалі між сабою. Ціт спытаў:

– Вы чаго не за сталом?

– Цябе чакалі, – адказаў Коля.

– Нас пратурылі, – з крыўдаю прамовіў Сцяпан. – Сказалі, што абед на нас не разлічаны, бо мы яшчэ не прынятыя ў курэнь.