Зинаида Дудюк - Лаза

– Хто там? – спытаў Ціт.

– Не разабраць. Няхай бліжэй падыйдуць, – адказаў нехта з казакоў.

Невядомыя людзі ўсё ішлі і ішлі ўпэўнена, не азіраліся нават па баках, мусіць, пасылалі ўперад выведку і былі перакананыя, што тут яны гаспадары. Было іх чалавек з паўсотні, што ў тры разы перавышала колькасць казакоў.

– Партызаны, на шапках чырвоныя зоркі, – сказаў Ціт і спытаў: – будзем біць маскалёў?

– Мала нас, – запярэчыў нехта з гурту.

– Хоць напалохаем, каб не поўзалі па нашай зямлі! Рыхтавацца да бою.

Калі чужакі наблізіліся на адлегласць стрэлу, Ціт загадаў:

– Агонь па ворагах нашага народа!

Стрэлы зламалі ланцужок партызанаў, кінулі іх на зямлю. Яны таксама пачалі адстрэльвацца, дрэнна пакуль арыентуючыся, дзе знаходзіцца праціўнік. Сяргей, хоць і адчуў раптоўны прыступ страху, але не разгубіўся, страляў некуды ў прастору, не бачачы за кустоўем нікога.

– У мяне патроны на зыходзе, – сказаў Коля.

– У мяне таксама не густа, – адказаў Сяргей. – Трэба ашчаджаць...

Партызаны заўважылі, што агонь з боку казакоў зменшыўся, ускочылі і рынуліся ў атаку.

– Падрыхтаваць гранаты, – загадаў Ціт.

Коля выхапіў гранату, падняўся, сарваў чаку і шпурнуў лімонку ў бок партызанаў. У гэты моман аўтаматная чарга прашыла яго, ён здрыгануўся, як ад моцнага ўдару, і ўпаў, быццам пераламаўся надвое. Сяргей кінуўся да яго, перавярнуў угору тварам, убачыў збялелыя вусны і куртку, якая набрыняла, набіралася крывёю.

– Камар, Коля паранены, – аклікнуў Сяргей Ціта.

– Валачы яго назад, да лагера, а мы застаёмся!

Сяргей падхапіў Колю пад пахі і пацягнуў у гушчар. Хлопец быў цяжкі. Хто б мог падумаць, што такі маларослы дзяцюк можа мець такую вялікую вагу. Сяргей паспрабаваў узняць яго на плечы, каб несці, але не здолеў, не хапіла сілы. Ён валок параненага сябра, а той быццам знарок, чапляўся за пні і голле, незаўважна пагубляў чаравікі. Сяргей не стаў вяртацца і шукаць іх, а глядзеў у непрытомны Колеў твар і плакаў ад злосці і жалю. Ззаду ўсё яшчэ чуліся стрэлы. Але яны адхіляліся ўбок, мусіць, Ціт адступаў з казакамі і адводзіў партызанаў далей ад месцазнаходжання лагера.

Нарэшце, калі Сяргей зусім выбіўся з сілы і прысеў пад сасною перадыхнуць, агледзеўся і зразумеў, што зноў трапіў у гушчар, у запале адчаю і злосці прайшоў кругам і вярнуўся ледзь не на тое самае месца, дзе гурт сутыкнуўся з партызанамі. У лесе ўжо было ціха, толькі птушкі цвіркаталі, занятыя сваімі клопатамі.

Сяргей зноў пацягнуў Колю, цяпер ужо асэнсавана, прыглядаўся да сцежак, арыентаваўся па сонцы. Ім авалодала рашучасць і ўпэўненасць, што ён дацягне параненага да лагера. За імі слаўся крывавы след і мачыў траву. Калі нарэшце выбіўся з гушчару, стала лягчэй цягнуць хаўрусніка па ігліцы, цела быццам коўзалася па ёй.

Недзе за кіламетр да лагера Сяргей зусім знямогся, да ванітаў даймаў прытарны пах крыві, якая чорнымі згусткамі застывала на куртцы параненага. Ён пасядзеў, трохі адпачыў, схаваў Колю пад корч, накрыў зламанымі галінамі, а сам пабег у лагер па дапамогу. Адразу вярнуўся назад з канём. Разам з хлопцамі асцярожна паклаў Колю на воз. Нехта з хлопцаў спытаў:

– Ці жывы ён? – памацаў пульс. – Сэрца ледзьве цюкае…

– Вязіце, хутчэй, – загадаў Сяргей.

Вазніца крыкнуў на каня, траскі воз хутка пакаціўся па лясной дарозе да лагера. Хлопцы ішлі следам.

– Дзе астатнія? – спытаў адзін казак.

– Хіба яны не вярнуліся? – здзівіўся Сяргей, якому здалося, што ён ледзь не паўдня цягнуў земляка.

– Не. Чаго б я пытаўся?

– Не ведаю. Калі Колю паранілі, мне загадалі ратаваць яго, а самі засталіся. Чым скончылася сутычка, не ведаю. Я заблудзіўся з гарачкі, вярнуўся на тое ж месца. Там ужо нікога не было. І стрэлы сціхлі.

– Пабачым… Мо ўжо вярнуліся… Не варта лішні раз ўвязвацца ў бойку, трэба берагчы сілу і зброю для рашучага моманту, калі ўся Украіна паўстанне супраць ворагаў.

Увайшлі ў лагер. Сяргея адольвала смага, ажно драла горла, ён падаўся да кухні папіць вады. Калі вярнуўся, дык убачыў, што Коля ляжыць нерухома, накрыты вышываным ручніком, а хлопцы капаюць магілу.

– Ён быў жывы, жывы, – закрычаў Сяргей, не верачы ў смерць земляка.

– Быў жывы, а цяпер няма, зямля яму пухам, – спакойна адказаў стараваты кухар Дзем, які выкідаў рыдлёкаю з ямы зямлю. – Вайна – дрэнная гульня. Хто прайграў – той ідзе на вечны спачын. Беражыце сябе, хлопцы…

Дзем спыніўся, выцер пот з ілба. Пастаяў колькі хвілін, узіраючыся перад сабой.