Зинаида Дудюк - Лаза

17

Сяргей збіўся з падліку, колькі дзён ён з Цітам і яшчэ двума хлопцамі з суседняй вёскі, Сцёпам і Колем, дабіраўся да лагера ўкраінскіх нацыяналістаў. Мала дзе ўдавалася пад’ехаць возам, больш даводзілася рухацца пешкі, праходзячы кіламетраў па сорак за дзень. Пры гэтым выбіралі палявыя сцежкі і дарогі, каб лішні раз не сустракацца з немцамі і паліцаямі. У Ціта была нейкая самаробная карта, якою ён кіраваўся, і казаў, што ўжо разоў пяць прайшоў гэтаю дарогаю. Вёскі абыходзілі бокам, пакуль мелі свае харчы, начавалі ў стагах сена ці якіх закінутых збудаваннях. Толькі калі ежы не засталося, ужо на тэрыторыі Украіны колькі разоў заходзілі ў хаты, каб папрасіць хлеба. Тады ж Ціт у гаворцы адразу перайшоў з палескага дыялекта на ўкраінскую мову і тое ж параіў зрабіць спадарожнікам. Хлопцы было засумняваліся, спасылаючыся на няведанне мовы, але Ціт настойліва параіў вучыцца. Ды, зрэшты, іншага выйсця не было. Усе яны ішлі ў невядомасць, ратуючыся ад немцаў, якія маглі спаткаць уцекачоў і на Украіне. Ніхто з іх не ведаў, што будзе з бацькамі, сёстрамі і братамі, якія засталіся дома. Раптам немцы расправяцца з імі за ўцёкі сыноў. Ішлі моўчкі, стараліся ні пра што не думаць, каб не наганяць тугу на сэрца.

Даўся ў знакі Сяргею гэты пераход. Мазалёў панаціраў, ногі балелі, ажно распухлі, а Ціт адно пасмейваецца: "Лайдак за працу – мазоль за цела". Па ўсім было відаць, што ён звык да такіх доўгіх і далёкіх пераходаў, але і сам таксама стамляўся ў канцы дня і, калі даходзілі да чаргова стога, валіўся на сена і з гадзіну ляжаў нерухома, адпачываў.

Лагер украінскіх нацыяналістаў знаходзіўся на тэрыторыі Ровенскай вобласці. Ці мог думаць калі Сяргей, што яму давядзецца так далёка хавацца ад немцаў? Але хто ведае свой лёс наперад? Ён ішоў услед за Цітам міма шэрых палатак, пастаўленых у лесе, а той вітаўся з сустрэчнымі мужчынамі за руку і ўсім казаў, што прывёў землякоў, за што яго хвалілі і жадалі папаўненню ўдачы і перамогі ў сумеснай барацьбе. Насельнікі лагера былі апрануты па-рознаму: у цывільнае адзенне ці ў вайсковую форму, але ва ўсіх на шапках красаваўся трохзубец. Ціт прыбадзёрыўся, атрос пыл з адзення, аб сухі быльнёг пачысціў боты, загадаў тое ж зрабіць прыведзеным хлопцам і адразу накіраваўся ў самую новую і вялікую палатку да атамана Грака (так ён назваў лідэра гэтай групоўкі), каб паведаміць пра сваё ўдалае вяртанне. Вакол новых ваяроў сабраліся насельнікі лагера, разглядвалі, распытвалі, скуль прыйшлі.

– З Палесся мы, з-пад Берасця, – адказаў Сяргей.

– Палешукі-і-і, – сказаў адзін расцягваючы словы. – Вам тут таксама справа знойдзецца, далучайцеся. Шкода, што ў вас ніякае зброі няма.

– Былі б рукі, зброя знойдзецца. Нам родная зямля дапамагае, а кожны камень за зброю паслужыць, – сказаў другі.

– Яно так, але ў госці лепш хадзіць са сваім салам.

– Мы не ў госці, мы назусім, – сказаў адзін з хлопцаў, прыведзеных Цітам.

– Малайцы! Нашы! Ваяры! – задаволена выказваліся лясныя браты.

Потым палешукоў па адным сталі выклікаць да атамана. Сяргей увашоў апошнім. Атаман Грак – невысокі, таўставаты, са смалянымі валасамі, пранізлівымі, трохі на выкаце, вачамі, акінуў позіркам постаць Сяргея і сказаў:

– Бач ты, выгнала цябе, як аглоблю. Колькі гадоў маеш?

– Шаснаццаць, – адказаў Сяргей.

– Скуль родам?

– З-пад Берасця.

– Якой нацыянальнасці?

– Тамашняй, праваслаўны…

– Запомні, ты ўкраінец, – урачыста прамовіў Грак і ўпарта звёў кудлатыя, як вусені, бровы да пераносся. – І ўся Берасцейшчына наша! Нават немцы сцямілі гэта і далучылі яе да Украіны пасля акупацыі, калі праводзілі адміністрацыйнае дзяленне захопленай тэрыторыі.

– Не ведаю, ні бацька, ні маці ніколі не казалі, што яны ўкраінцы…

– Чаго ты сюды прыйшоў?

– Солтыс загадаў мне збірацца ў Германію. Я вырашыў, што лепш застацца тут, чым слугаваць захопнікам.

– Правільна вырашыў.

– А цяпер сумняваюся. Паглядзеў вакол: палаткі, хлопцы са зброяй. Мне б якую сялянскую работу рабіць, ваяваць не навучаны.

– Не ўмееш – навучым, зробім з цябе сапраўднага казака.

– Мо рана мне яшчэ ваяваць?

– Ваяваць за вольнасць Радзімы ніколі не рана! Мы жывём на сваёй зямлі тысячу гадоў! Германцы ўжо не раз прыходзілі сюды і былі выгнаныя! Ні манголы, ні гуны, ні татары не здолелі нас знішчыць. Не адолелі нас ні колішняя панская Польшча, ні царская Расія. Наадварот, мы перажывём гэтыя дзяржавы! Нашая нацыя выжыве і перажыве азіятскую імперыю Сталіна і нямецкую імперыю Гітлера, абедзве яны ўтварыліся на гвалце, хлусні і рабаўніцтве. Гісторыя паказвае, што такія імперыі хутка распадаюцца, самі сябе знішчаюць.