Зинаида Дудюк - Лаза

– Не ведаю, – паціснуў плячыма Сяргей.

– Гэта не так і важна, пакуль можна не спяшацца. А заўтра раненька чакаю цябе, рушым у дарогу, дальнюю і небяспечную. Але на шляху нам будуць сустракацца добрыя людзі, якія будуць дапамагаць. Дзякаваць Богу, зямля ад снегу вызвалілася, слядоў не пакінем, усе грэблі і сцежкі нашы. Шмат рэчаў не бяры, толькі самае неабходнае, бо ўсё давядзецца цягнуць на ўласнай спіне. І ежы вазьмі дні на тры: хлеба, сала, яшчэ чаго, каб пажыўнае было, але шмат месца не займала. Зразумеў?

Сяргей моўчкі кіўнуў галавою.

– А цяпер ідзі. Чакаю заўтра на світанку. Мне тут затрымлівацца не выпадае. Сам разумееш, солтыс, партызаны і іншыя злыдні… Адкуль заўгодна бяды можа чакаць.

– Да пабачэння, – сказаў Сяргей і націснуў клямку дзвярэй.

– Глядзі не праспі, сямёра аднаго не чакаюць, – папярэдзіў Ціт.

– Не прасплю, маці пабудзіць…

Сяргей выйшаў у вечаровую цемру ўзрушаны і занепакоены наступнымі пераменамі ў жыцці. Запалі ў душу Цітавы словы пра тое, што брата выдалі свае. Сапраўды, адкуль тым акружэнцам у лесе ведаць тутэйшых людзей, тым больш, што не на дарозе яны яго перастрэлі, а прыйшлі ў хату, ведалі, дзе шукаць. Хто яны, тыя здраднікі, што жывуць побач, але не пашкадавалі маладога хлопца, толькі за тое, што вырашыў застацца дома, каб ацалець? А выйшла ўсё наадварот. Іншы скажа: такі лёс. А хто можа ведаць свой лёс? Няўжо братаў гэта быў лёс – нявінна загінуць ад кулі? Ці, можа, колькі ні хавайся ад смерці, а яна знойдзе і на печы? Дык ці варта пакутаваць, валачыся за свет, каб усё роўна загінуць маладым і здаровым, поўным сілы? Ён спрабаваў уявіць, што яго чакае на Украіне, але так нічога і не здолеў убачыць. Будучыня была замкнёная невядомасцю.

У цемры каля Пракапеевых варот свяціўся агеньчык самакруткі. Сяргей падышоў да суседа, павітаўся.

– Што чуваць? – спытаў стары.

– Нічога добрага. Мяне прымушаюць ехаць у Германію.

– Што думаеш рабіць?

– Не ведаю. Паеду – прападу, не паеду – заб’юць.

– Раней у лесе людзі хаваліся ад усялякай бяды. А цяпер і там поўна ўсялякай навалачы. Скрозь прыхадні, нам няма месца на роднай зямлі.

– Ціт Мошчышын прапаноўвае пайсці з ім на Украіну. Мусіць, пайду.

– Такі цяпер час, хлопча, не ведаю, што табе параіць. Нідзе няма спакою…

– Бывайце, дзядзька Пракапей, не памінайце ліхам.

– Шчасця табе ў дарозе. Няхай Бог беражэ…

У хаце Сяргея чакалі маці і малодшы брат Кастусь, сядзелі за сталом пры цьмяным святле лучыны, што гарэла на прыпечку, не вячэралі.

– Як ты? Што там? – спытала маці, напружана ўзіраючыся ў сынаў твар.

– Пайду з Цітам, – адказаў Сяргей.

– Ідзі, сынок, мо ўратуешся…

– Вазьмі і мяне з сабою, – папрасіўся Кастусь.

– Малы яшчэ.

– Па дарозе вырасту…

– Маўчы, – прыкрыкнула на малодшага сына маці.

– Трэба сабрацца, заўтра на світанку пойдзем.

– Добра сынок, сядай, будзем вячэраць, а там ужо, што Бог дасць. Вой, галава, мая галовачка, баліць, роздыху не дае… Няўжо нарадзіла я сваіх сыноў толькі для таго, каб іх ворагі пазабівалі? – уздыхнула маці і пайшла да прыпечка даставаць салонікі.

Сяргей акінуў позіркам хату, каб запомніць усё да драбніц, потым пачаў меркаваць, што з рэчаў трэба ўзяць з сабою. Ён ужо пачуваў сябе госцем, наступнасць забірала яго адсюль надоўга, мо і назаўжды, але пра гэта цяпер не хацелася думаць. Верылася, што лёс клапоціцца пра яго, нездарма паслаў менавіта сёння Ціта, калі прыйшла вестка, што трэба ехаць у Германію. Да таго ж, калі ён кажа, што там ужо шмат хлопцаў, дык гуртам мо неяк і перачакаецца навала. А далей жыццё само вырашыць, якім каму быць, куды скіравацца. Што чалавеку трэба? Магчымасць зарабіць сабе на хлеб ды нейкае жытло, каб схавацца ад непагадзі. Але і гэтага, самага неабходнага, пазбаўляюцца людзі з-за рознай набрыдзі, якая не мае ні сумлення, ні сораму.

16

Тадзік стаміўся жыць у чаканні перамен, хадзіў па горадзе, дзе вывучыў кожную вуліцу, кожную дзірку ў плоце, ледзь не ўсіх сабак ведаў з выгляду і збіраўся ўжо сур’ёзна пагутарыць з панам Руткоўскім. Зрэшты, з такім поспехам ён мог бы жыць і ў сваіх Лазняках. Якая тут карысць ад яго? І дзе тая абяцаная барацьба з ворагамі, калі вось яны ходзяць гаспадарамі па Брэсце, часцяком нямецкія афіцэры – нават пад ручку з тутэйшымі паненкамі, лечацца ў шпіталях, мноства якіх уладкавана ў вялікіх былых грамадскіх будынках. Аднойчы ясным красавіцкім днём, калі ад снегу засталіся толькі брудныя лапікі ў зацененых мясцінах, Тадзік разамлелы пад сонечным цяплом вярнуўся ў гебітскамісарыят з пошты, аддаў карэспандэнцыю сакратарцы, яна сказала яму тэрмінова зайсці да шэфа. Хлопец пастукаў у дзверы, увайшоў у кабінет.