Зинаида Дудюк - Лаза

– Сяргей, аблава, бяжым! – крыкнуў ён і пацягнуў хлопца за руку.

– Куды? Што? – няўцямна спытаў той.

– Немцы хапаюць людзей, каб вывезці ў Германію.

Сяргей у момант скідаў у торбу кругляшы масла і сыру, раскладзеныя на палатняным рушніку, і кінуўся ўслед за Тадзікам. А той кіраваўся да дзіркі ў агароджы, якую даўно прыкмеціў і меў у запасе на ўсялякі выпадак: раптам сам трапіць у аблаву. Ззаду за імі каціўся вал чалавечых галасоў, які ўсё нарастаў, таму хлопцы беглі з усяе сілы. Праслізнуўшы праз агароджу, Тадзік агледзеўся, убачыў немца, які стаяў зводдаль спіной да яго, жэстам паказаў Сяргею, каб ён рухаўся ціха і слізгануў за бліжэйшую будыніну, Сяргей памкнуўся за ім. Ледзь ён паспеў шмыгнуць за рог будынка, як прагучала аўтаматная чарга, якая быццам падхліснула хлопцаў. Рынуліся ўперад, хаваючыся між пабудоў да воданапорнай вежы, адтуль кінуліся да высокай агароджы былой гімназіі, дзе цяпер размясціўся нямецкі шпіталь для вайскоўцаў. Толькі тут яны прыцішылі крок і азірнуліся. Ніхто іх не даганяў. Аднак хлопцы хутка пашыбавалі па вуліцы, далей ад рынка, каб не нарвацца на яшчэ якую непрыемнасць.

– Па табе стралялі, не зачапілі? – спытаў Тадзік.

– Як быццам не, – адказаў Сяргей аглядаючы сябе. – Глядзі, торбу прашыла куля навылёт, сыр патрушчыла, – канстатаваў ён, зазірнуўшы ў кайстру. – Давай яго з’яму. Усё роўна пакрышыцца.

Хлопцы са смакам жавалі сыр ды з насцярогаю паглядваючы па баках.

– Смачная рэч, – пахваліў пачастунак Тадзік. – Ты заўсёды насі з сабою сыр, бачыш, ён табе жыццё выратаваў.

– Ага, наносішся! Бедны селянін што збярэ, дык мусіць прадаць, каб падаткі заплаціць, а сам нішчымніцаю душыцца. І гэтак было заўсёды, вось што крыўдна!

– Калі Бог гэтак уладкаваў жыцці, дык, мусіць, так павінна быць.

– Каб гэта сапраўды Бог уладкоўваў, дык я і не крыўдаваў бы. А як пагляджу навокал, дык усё не ад Бога, а ад людзей ідзе. Задумаюць палякі, прыйдуць і пануюць, задумаюць рускія – прыйдуць і кіруюць, а зараз немцы наогул гвалт чыняць. Вось і думаю, чаго яны ўсе сюды паўзуць, ці мы да іх ходзім розуму пазычаць ці парады якой просім? Пакіньце нас у спакоі, і мы нікога не зачэпім. Але ж не пакідаюць, кожны мае сваю патрэбу нешта тут здабываць, есці наша масла і сыр, а мы павінны выцягваць жылы на працы і аддаваць апошняе прыхадням.

– Пасля перамогі над фашыстамі ўсё будзе інакш, пабачыш! Нам трэба аб’яднаць сілы і змагацца з ворагам, а потым ладзіць справядлівае і шчаслівае жыццё нашых народаў, – горача запярэчыў Тадзік.

– Усе так кажуць. Ужо нашы людзі чакалі-чакалі Саветаў, браму ў знак прывітання ўпрыгожвалі, а што атрымалі ў аддзяку? Дулю з макам! Пяць сем’яў, дзе былі разумныя і багатыя гаспадары, вывезлі невядома куды. Хаты іхнія прысвоілі сабе, маёмасць разабралі, платы расцягнулі на дровы. І не хто-небудзь, а свае ж добрыя суседзі! А ты мне кажаш, што беларусаў палякі палюбяць, роўнымі прызнаюць! Толькі смерць нас зраўняе, вось што я табе скажу.

– Час памяняўся, калі не зрабіла нас дабрэйшымі мірная часіна, дык бяда навучыць любіць і цаніць жыццё кожнага чалавека. Немцы расстралялі двух маіх сяброў. Цяпер я ведаю, як лёгка можна знішчыць чалавека. А таму трэба змагацца з фашыстамі, не даваць ім спакою…

– На жаль, пакуль яны знішчаюць нас. Я таксама ведаю, як лёгка прыходзіць смерць. Мой брат, каб не ехаць у Германію на працу, згадзіўся служыць немцам у паліцыі, прыйшлі партызаны і застрэлілі яго на вышках. Каб я быў на той час дома, думаю, што і мяне куля не мінула б. З усіх бакоў нам пагражае смерць, не ведаем, куды бегчы, дзе хавацца. Толькі што мы з табою размінуліся са смерцю ці з вывазам на чужыну.

– Так, вораг пакуль моцны, але не вечна так будзе…

– Мы таксама не вечныя, – Сяргей азірнуўся, – куды гэта мы з табою прыйшлі? Мне ў іншы бок, трэба дамоў вяртацца. Яшчэ тэпаць ды тэпаць. Каб хоць да вечара паспець.

– Заходзь, калі будзеш зноў у Брэсце, – прапанаваў Тадзік і назваў адрас, дзе кватараваў.

– Ужо не хутка прыйду. Зямля ачысцілася ад снегу. Пара гной на поле вывозіць, а пасля араць ды сеяць, каб восенню сплаціць падаткі бульбаю, зернем ці якою жыўнасцю, чым удасца.

Сяргей паціснуў Тадзіку руку на развітанне і пайшоў размашыстым шырокім крокам на доўгіх нагах, худы, высокі, але ўжо трохі прыгорблены ад непасільнай працы, якая вельмі рана кладзецца на плечы сялянскіх дзяцей.

15

Дома Сяргея чакала непрыемная навіна. Солтыс перадаў маці, каб рыхтавала старэйшага сына для вывазу на працу ў Германію.