Зинаида Дудюк - Лаза

– Не паеду, – упарта адказаў Сяргей.

– Солтыс сказаў, што немцы расстраляюць, калі не выканаеш загад, – заплакала маці. – Нідзе няма паратунку простаму чалавеку.

– Ім бы толькі страляць! Людаеды!

– Сустрэла я Ціта Мошчышынага, ён казаў, што можа ўзяць цябе з сабою на Украіну ды схаваць там, – маці выцерла слёзы ражком хустачкі.

– Чаго я пайду на тую Украіну?

– Немцы ж нас да Украіны далучылі. Мы быццам украінцы, а там сабраліся нейкія людзі, умеюць сябе абараніць. Да таго ж Ціт наш дальні родзіч, мо ў крыўду не дасць…

– Мама, сяўба на носе! Як ты будзеш тут сама ўпраўляцца?

– Неяк з Кастусём… Упраўлялася ж, як бацька памёр, а вы былі малыя.

– У таго Кастуся адны гульні ў галаве. Дзе ён зараз гойсае?

– Ратавацца табе трэба, сынок. Схадзі да Мошчыхі. Ціт прыйшоў на колькі дзён і зноў пойдзе да украінцаў. Пагамані з ім, мо і табе варта туды выправіцца. У гэтым жыцці трэба быць хітрэйшым ды разумнейшым, інакш не выжыць. Гэта ж яго таксама хацелі ў Германію вывезці, а ён сышоў сабе, ніхто яго шукаць не кінуўся. Няма чалавека дый годзе, падбірайце іншых…

– Добра, схаджу мо заўтра, – згадзіўся Сяргей.

– Не, сынку, ідзі цяпер, бо заўтра будзе позна.

– Дык цёмна ж ужо, людзі сама вячэраюць.

– Ты ж іхняе вячэры не забярэш, у цябе патрэба вялікая – жыццё ратаваць. А Ціт, стары халасцяк, глядзіш сыйдзе куды да дзяўчат на вячоркі, дык і не зловіш.

Сяргей, які толькі што распрануўся, зноў пачаў нацягваць на плечы світку. Маці спахапілася:

– Што там у Брэсце? Бачу, торба поўная, нічога не прадаў?

– Аблава была на рынку, ледзьве ўцёк, бачыш, вось дзірку прастрэлілі ў торбе.

– Божа літасцівы, дзякуй табе, што выратаваў майго сына, – маці перахрысцілася на бажніцу. – Як жа ты ўцёк?

– Сустрэў паляка аднаго знаёмага, ён мяне вывеў праз дзірку ў плоце, а так бы ты мяне сёння не дачакалася б.

– Ах, Божа-Божа, раджала дзяцей, думала: на шчасце, аказалася – на пакуту.

У хату ўбег малодшы сын Кастусь, расчырванелы, вясёлы, убачыў брата, павітаўся, сёння яны не бачыліся. Сяргей пайшоў з дому вельмі рана, калі брат яшчэ спаў.

– Як схадзіў у Брэст? – спытаў Кастусь.

– Выдатна, вунь торбу гасцінцаў прынёс, – кіўнуў старэйшы брат у бок торбы.

Хлопчык кінуўся глядзець гасцінцы, развязаў торбу, расчаравана сказаў:

– Нічога не прадаў…

– Мы таксама любім сыр і масла, – падміргнуў Сяргей Кастусю, нацягнуў на галаву шапку і падаўся з хаты.

Ціта ён застаў дома. Той, аброслы чорнаю барадою, ажно на носе некалькі валасін чарнела, сядзеў за сталом і дыміў самакруткаю.

– Заходзь, заходзь, – адказаў гаспадар на прывітанне, – сядай, рады цябе бачыць. Вельмі ж ты ўгору выцягнуўся…

– Дык ногі ў мяне дазволу не пытаюць, растуць сабе і растуць, – засмяяўся ў адказ Сяргей.

– Малайчына, што жартуеш, вушы не апускаеш. Вельмі зручна прыйшоў, мая старая якраз да суседкі прасці выправілася. Я таксама збіраўся куды-небудзь на музыку падацца. Мо разам пойдзем?

– Не, я стаміўся. У Берасце хадзіў, хацеў масла ды сыр прадаць. А ледзь немцам у лапы не трапіў.

– Аблава?..

– Заганялі ўсіх: хлопцаў і баб, як рыбу ў браднік. Такі галас стаяў, што і цяпер у вушах звініць.

– Не дзіва… Дык што ты наважыўся рабіць?

– Маці раіць прасіцца з табою на Украіну.

– А ты што думаеш?

– Адкуль мне ведаць, што лёс рыхтуе?

– А ты да сябе прыслухайся, мо і пачуеш які разумны голас.

– Не ведаю, куды ні кінь, скрозь клін…

– Пойдзем са мной. Там магутная раць сабралася, ёсць добрыя і надзейныя хлопцы, зброю маюць, могуць за сябе пастаяць, і ніхто цябе не кране.

– А што я там буду рабіць?

– Жыць у летніку, гартаваць сілу, спасцігаць вайсковае майстэрства, усё тое, што трэба сапраўднаму казаку, каб біць ворагаў…

– Не ведаю, мусіць, я не здолею забіць чалавека…

– Не чалавека, а заклятага захопніка, які паскудзіць нашу зямлю, які забраў у нас спакой і волю! Зрэшты, што я цябе ўгаворваю. Не хочаш, едзь у Нямеччыну. Там цябе пірагі чакаюць… Ды і тут не соладка, як думаеш, хто твайго брата выдаў? Свае камунякі ды камітэтчыкі!

– Добра, дзядзька Ціт. Я згодны, – ціха адказаў Сяргей, разумеючы, што выбіраць яму няма з чаго.

– Не заві мяне дзядзькам, хоць я ўдвая старэйшы. Ад гэтага моманту я твой брат! Запомні гэта. У нас жа нават прозвішчы аднолькавыя.

– Дык як мне называць цябе?

– Проста Ціт, дакладней, у мяне ёсць клічка Камар. Я для цябе толькі Камар, забудзь маё сапраўднае імя і прозвішча. Мы і табе дамо нейкую прыгожую мянушку, а мо і сам прыдумаеш.