Зинаида Дудюк - Лаза

– Хадзем, паглядзім, што там у вас робіцца.

– Хто такія былі? – спытаў Сяргей.

– Халера іх ведае, нейкія чужыя, мо ўкраінцы, мо савецкія партызаны... Але нешта выйшлі ад вас з пустымі рукамі, мусіць, не знайшлі нічога вартага, што можна было б узяць.

Незразумелае хваляванне раптам ахапіла хлопца, адчуў нават, як закалацілася сэрца, заспяшалася ў прадчуванні нейкае бяды. Дзядзька, мусіць, заўважыў ягоную трывогу і разгубленасць, таму супакоіў:

– Не турбуйся раней часу, пайшлі…

Дзверы ў сенцы былі адчыненыя. Аднекуль пачулася галашэнне маці, Сяргей нават не зраўзумеў адкуль, рынуўся ў пакой. Там было пуста.

– Што гэта? – прымхліва акругліў вочы дзядзька і паказаў угору.

Хлопец зірнуў туды і ўбачыў, што на столі чырвонай плямай расцякалася кроў, капала на стол, мачыла настольнік, які набіраўся рудым колерам. Зноў пачуўся роспачны крык маці.

– На вышках яна, – здагадаўся Пракапей.

Сяргей кінуўся ў сенцы, ускараскаўся на гарышча па драбінах, следам за ім палез і сусед. У паўзмроку хлопец не адразу зразумеў, што тут робіць маці, і спытаў:

– Што здарылася? Чаго ты крычыш?

– Кольку-у-у забілі-і-і… – сказала яна, расцягваючы словы. – Забілі-і-і майго сыночка…

– Хто, за што?

– Партызаны-ы-ы… Сказалі, што ён здраднік, паліцай…

І толькі зараз убачыў Сяргей нерухомага брата, які ляжаў у нейкім рыззі. Грудзі ягоныя былі прастрэленыя ў трох месцах, уся сарочка чырвоная ад крыві. Сэрца скаланулася ад болю і жалю. Спазм сціснуў на хвіліну горла і не даваў ні прадыхнуць, ні сказаць якое слова, каб суцешыць маці.

– Чаго ж ён на гарышчы апынуўся? – спытаў Пракапей.

– Убачылі мы, што заварочваюць да нас, вось і кінуўся мой сынок хавацца. А я разгубілася, не прыкрыла ягоную вопратку посцілкаю. Ды ім нехта падказаў, яны і так ведалі, што ён прыехаў дамоў. Лепш бы ён на службе застаўся, мо ацалеў бы…

Яна плакала, расцягвала словы, клікала сына, каб прачнуўся. Сяргей схіліўся над братам, узіраўся ў родныя рысы і яшчэ няздатны быў усвядоміць, што больш яны ніколі не пойдуць разам рыбаліць, касіць сена, араць поле... Нічога ў іх больш не будзе, акрамя ўспамінаў пра ранейшае жыццё.

– Бяда, бяда… Не чужыя людзі падказалі, свае, – уздыхнуў Пракапей. – Пайду, паклічу мужыкоў, каб памаглі знесці на ніз нябожчыка.

Гаспадыня нічога не адказала, толькі прыгладжвала валасы забітага сына і несуцешна плакала. Сяргей таксама шморгаў носам і выціраў слёзы.

13

Перад Калядамі навалілася на Тадзіка маркота, што не хацелася ні працаваць, ні варушыцца, ні ўставаць раніцай. Ляжаў з заплюшчанымі вачамі, згадваў, як урачыста адзначалі гэтае свята ў касцёле. Мама з татам рыхтавалі падарункі. Мусіць, той час ніколі больш не вернецца. Калі б скончылася хутчэй вайна, каб вярнуўся тата, сабраліся б усе разам, колькі радасці было б у хаце! Пра гэта можна толькі марыць, але ці збудуцца тыя мроі. Ён нават падумваў ужо папрасіць пана Руткоўскага, каб той выпісаў яму аўсвайс, які дазволіў бы вярнуцца ў Лазнякі, бо немагчыма тут марнаваць час на чорную працу, калі Радзіма перажывае здзек і гвалт, але ўсё адкладваў, бо пан Руткоўскі ўжо два тыдні не паказваўся ў маёнтку. Аканом вазіў тройчы на тыдзень яму харчы.

У адну з такіх снежаньскіх раніц, калі вельмі позна развідняе, прыйшла да яго Вера, села на пасцель і спытала:

– Захварэў ці што?

– З чаго ты ўзяла?

– На сняданак не прыйшоў.

– Не хочацца есці, нічога не хочацца… Але цябе бачыць рады.

– Пайшлі, яечню табе падсмажу.

– Навошта? Паснедаю разам з абедам…

– Капрызны паніч, вось ты хто, – усміхнулася Вера.

Тадзік абняў яе за шыю, прыцягнуў да сябе, пацалаваў. Яна не адбівалася, прагна адказвала на пацалункі. Ён адсунуўся, вызваліў месца, каб яна легла побач. Яны доўга цалаваліся, але Вера баранілася і не дазваляла яму нічога лішняга. І тады ён узбунтаваўся і сказаў:

– Ты не кахаеш мяне.

– А ты мяне хіба кахаеш?

– А нягож, – пасміхнуўся ён.

– Хлусіш, – адказала Вера і паднялася з пасцелі. – Не кахаеш, не трэба я табе. Бавіш са мною час, а сам сумуеш, няма тваёй душы спакою. Каханне можа быць адно назаўсёды. А ты, пэўна, з тых пералётных птушак, якія дзе зазімуюць, там і новае каханне адчуюць.

– Прабач, Вера, але не пра тое павінен думаць сапраўдны грамадзянін. Польшча пад немцамі, мы павінны паўстаць усе разам і змагацца за яе вольнасць.

– А я не хачу ні з кім змагацца, хачу кахаць, мець сям’ю: мужа надзейнага ды разумных і прыгожых дзяцей. Малы ты яшчэ. Хлопцы наогул адстаюць у развіцці ад дзяўчат. Хадзем ужо. Аканом загадаў, каб ты праз гадзіну да пана Руткоўскага з’явіўся.