Зинаида Дудюк - Лаза

– Што там у вас чуваць?

– Нічога. Думаю, у вас больш навін…

– Што людзі думаюць?

– Што ні думай, а трэба працаваць, сеяць ды жаць, бо ніхто за цябе гэтага не зробіць, калі не жадаеш з голаду здохнуць.

Зноў Тадзік падумаў, што не атрымліваецца ў яго займацца агітацыяй ды выведваннем настрою насельніцтва. Не тое заданне даў яму пан Стэфан. А мо і не было ніякага задання, пажартавалі з самага малодшага, пакінулі тут, каб не звязваў рукі, а самі пайшлі. Ніякіх звестак ні разочку не перадалі. Напэўна, не ведаюць, што Вітольд загінуў. Ніколі ягоныя бацькі не знойдуць магілы сына і нават не здагадваюцца, што ляжыць ён недзе закапаны ў ваколіцах Брэста.

– Вы пазнаёмцеся бліжэй, а мне трэба ісці і адрабляць панскі хлеб, – сказаў Тадзік Веры і Сяргею і пайшоў у двор, раптам сумна зрабілася, усё стала чужым, гэты маёнтак, сяляне і нават Вера здалася непатрэбная: сустрэліся выпадкова, гэтак жа разыйдуцца без шкадавання і смутку, бо кожнага з іх чакае асабісты і нікому невядомы лёс.

Вера зацікаўлена зірнула на Сяргея і спытала:

– Скуль ты?

– З Вялікай Багны.

– Вялікая вёска?

– Вялікая, але раскіданая па астравах у балоце.

– Шкода бычка аддаваць?

– Шкода, але, як кажа адзін мой сусед, усялякая ўлада – ад Бога, а мы, маленькія людзі, мусім ёй слугаваць.

– Усё ты правільна кажаш, толькі шкада, што нам усё жыццё давядзецца слугаваць ды падначальвацца іншым, – сумна ўсміхнулася Вера.

Бачыла, што і Сяргей яшчэ вельмі юны, нават шчэць на шчаках не прабіваецца, колькі яму на выгляд, мо гадоў шаснаццаць, не болей, проста высокі ўдаўся, выгнала яго, як тычку. Маладыя хлопцы мусяць сядзець па хатах, пазбягаюць лішні раз сутыкацца з немцамі, з партызанамі ці яшчэ з кім. Вайна – час уладарання страху і смерці, прыніжэння і гвалту. Няўжо Богу патрэбна было гэтае няшчасце пасылаць на людзей? Мабыць, не, гэта іншыя людзі такія нахабныя, што дазваляюць сабе парушаць межы чужых дзяржаў, распараджацца чужымі жыццямі, навязваць сваю волю, быццам яны і самі багі.

– Удачы табе, Сяргей, – сказала Вера і пашыбавала да маці.

Сяргей правёў позіркам гаваркую незнаёмку, думаючы, як лёгка дзяўчаты сыходзяцца з людзьмі. Падышла, распытала, што трэба, і падалася па сваёй справе. Ён, можа, ніколі не здолеў гэтак прычапіцца да чужога чалавека. Але рэч зразумелая, самотна ёй тут, у маёнтку, вось і шукае дзе-якіх стасункаў. А Сяргею не да размоў, здаць бы свайго бычка, ды хутчэй дахаты. Пятнаццаць вёрст – дарога не надта каб вялікая для вясковага чалавека, але хацелася вярнуцца засветла, каб не дрыжаць ад страху, ідучы лесам. Ваўкі зімой галодныя. Ад аднаго мо і адбіўся б, а калі цэлая зграя насцігне, дык на паратунак не спадзявайся. Цётка Куліна расказвала, што летась унадзілася да яе на хутар хадзіць ваўчыца. Стане зводдаль і глядзіць у вокны, быццам чакае каго. Міжволі падумаў пра брата Андрэя, які пад прымусам пайшоў служыць у паліцыю і атрымаў вінтоўку. Са зброяю ніякія ваўкі не страшныя, можна па адным пакласці…

12

На зваротным шляху Сяргею пашанцавала: сустрэў аднавяскоўца, старога Пракапея, які дагнаў яго на ладным кані, запрэжаным у сані, ды прапанаваў падвезці.

– Дзякую, дзядзька, баяўся што мяне ў дарозе ноч прыхопіць, – узрадавана сказаў хлопец, ямчэй усаджваючыся і загортваючы ногі ў сена.

– Не дзіўна, дні цяпер кароткія, як вераб’іная дзюбка.

– Адкуль, дзядзька, едзеш? – спытаў хлопец, каб падтрымаць гаворку, бо нядобра ж уваліцца ў чужыя сані ды маўчаць.

– Дачку наведаў, замужам яна ў Замошшы. Унукаў паглядзеў, сэрца пацешыў, што не спыніцца на мне род. Хаця па цяперашнім часе цяжка спадзявацца на нешта добрае. А ты адкуль дыбаеш?

– Здаў бычка пану Руткоўскаму.

– Дык ты яшчэ добра ўправіўся. Я вазіў бульбу тыдні тры таму, дык ледзь не цэлы дзень там правалаводзіўся. А як твайму брату ў паліцыі служыцца?

– Неяк служыць. Куды ж дзявацца? Солтыс выклікаў і сказаў: "Выбірай, што табе больш даспадобы, або едзь у Нямеччыну, або ідзі ў паліцыю". Мы падумалі, падумалі і вырашылі, што лепш застацца дома…

– Вядомая рэч, чужына нікога не грэе. Але і тут мы не гаспадары. Няма жыцця беднаму чалавеку. Гэта калі ж такое было, каб закалоць парсючка, трэба браць дазвол ды яшчэ падзяліцца з немцам? – дзядзька злосна плюнуў убок. – Каб яно спрахла! Якой толькі ўлады я ўжо не пабачыў! Пры цары жыў, пры паляках, пры Саветах, цяпер пры немцах – але шчасця так і не прыдбаў, адна калатнеча. Усё жыццё па войнах уроскід…