Зинаида Дудюк - Лаза

– Я прынёс табе, Тадэвуш, дрэнную навіну. Вітольд загінуў.

– Як? Чаму? – узрушана спытаў хлопец.

– У горадзе дзейнічае каменданцкі час, а Вітольда схапілі ноччу з нейкай зброяй. Гэтага па ваенным часе дастаткова, каб быць расстраляным. Але спярша яго доўга дапытвалі. На шчасце, ён нікога не выдаў. Здаецца, пашанцавала нам, Тадэуш, яшчэ раз.

– Калі гэта здарылася?

– Даўнавата ўжо. Тыдні два ці тры таму… Мне адзін чалавек з паліцыі прыносіць спісы расстраляных людзей у горадзе. Думаю, пасля вайны яны спатрэбяцца, каб выставіць абвінавачванні фашыстам. У тым спісе і знайшоў я Вітольда Змачынскага. Потым яшчэ тое-сёе ўдакладніў, аказалася гэта сапраўды твой паплечнік.

Пан Руткоўскі падышоў да акна, спыніўся спіною да госця, маўчаў. А ў Тадзікавай галаве мітусіліся думкі. Выходзіла, што Вітольда схапілі ў тую самую ноч, калі яны адабралі ў вартавога аўтамат, які, пэўна, ляжыць недзе там прыхаваны. Як жа яго знайсці, як вылічыць, дзе ён. Удзень туды не пойдзеш, не будзеш на вачах гаспадароў шукаць сваё дабро, а ўначы немцы схопяць. Хаця цяпер цямнее рана, можна было б рызыкнуць. Ды зноў жа снег выпаў, слядоў пакінеш шмат, а ці знойдзеш што? Аўтамат – незаменная рэч на вайне! Але як яго знайсці ды прынесці?

Пан Руткоўскі быццам прачытаў хлопцавы думкі і сказаў:

– Думаю, Тадэвуш, зімой ніякіх вайсковых аперацый не прадбачыцца. Няма базы, зброі, трэба чакаць дапамогі з Варшавы і Лондана. Таму раю табе з маёнтка нікуды не адлучацца, каб не наклікаць бяду на сябе, а заадно і на мяне. Хутка прыйдзе час вялікіх спраў, але пакуль трэба пачакаць. Памянём Вітольда, зямля яму пухам...

Гаспадар дастаў з шафы графін з жаўтаватай вадкасцю і два кілішкі, паставіў на маленькі столік. Напоўніў чарачкі. Запрасіў Тадэвуша, сказаў:

– Царства нябеснае і зямля пухам нашаму сябру Вітольду. Рана ён завяршыў свой зямны шлях, але ўсё ў руках Божых.

Яны выпілі каньяк. Тадэвуш упершыню пакаштаваў моцны напой, ажно папярхнуўся. Пан Руткоўскі паблажліва ўсміхнуўся, дастаў з шафы жменю шакаладных цукерак, сыпануў на стол, маўляў, закусі.

– Што чуваць ад пана Стэфана? – спытаў Тадзік, са смакам закусваючы цукеркаю.

– Нічога. Да мяне дайшлі весткі, што ён вярнуўся ў Беласток.

– Чаму ж мяне не ўзяў з сабою? Я таксама па маці засумаваў…

– Не здолелі… Так склаліся абставіны. На вайне не прынята шмат размаўляць, а тым больш праяўляць асаблівую цікавасць. Такому шараговаму змагару, як ты, варта наогул маўчаць і чакаць загадаў.

– Колькі чакаць?

– Колькі спатрэбіцца, думаю, што раней вясны нічога не пачнецца. Сам разумееш, на снезе сляды застаюцца, якія горш за здрадніка выдаюць ворагам.

– Можа, мне варта было б уладкавацца на працу ў Брэсце?

– У цябе ёсць заданне пана Стэфана, вось і выконвай яго.

– Заданне ёсць, толькі няма тут палякаў, адны беларусы, якія не хочуць ваяваць за Польшчу. У Брэсце іншае насельніцтва…

– Так, там трохі інакш. Палавілі камуністаў, начальнікаў, жонак вайскоўцаў – усіх пастралялі. Зрабілі гета для яўрэяў, мусіць, іх таксама чакае незайздросны лёс. На бульвары проста на дрэвах учынілі шыбеніцу, і вісяць там цяпер трое ваеннапалонных, якія спрабавалі ўцячы з лагера… Я не палохаю цябе, а проста расказваю пра тыя жорсткія праявы, якія бачу штодня, калі еду на працу ў гебітскамісарыят. Вайна – рэч страшная. Табе трэба набірацца сілы, каб здолець выстаяць у тых выпрабаваннях, якія нам усім яшчэ належыць перажыць.

– Дзякую, пан Руткоўскі, за ўсё. Цяпер, калі пан Стэфан адышоў далёка, я мушу падначальвацца вам, як шараговаму афіцэру.

– Вельмі правільна разважаеш. У гэтым жыцці важна разбірацца ў сітуацыі, распрацоўваць уласную стратэгію і тактыку, але пры гэтым не забываць, што смерць нас любіць і цікуе за кожным неабдуманым крокам. Альберт кажа, што ты працавіты і спакойны, праўда, да дзяўчат ласы. Я табе раю па вёсках таксама не шастаць. У лясах з’явіліся савецкія партызаны: засталіся акружэнцы ды камітэтчыкі, пахаваліся ў лесе, бо нявыкрутка. Хто не схаваўся, тых немцы пастралялі без размоў. Савецкія хлопцы таксама не любяць доўга валаводзіцца, ворагаў яны знішчаюць без шкадавання. Дзяўчат на твой век яшчэ хопіць, тым больш, што жаніцца, думаю, ты пакуль не збіраешся?

– Не збіраюся, – засмяяўся Тадзік. – Пакуль уласнаю гаспадаркаю не абжывуся, і гаворкі быць не можа.

– Правільны падыход! Хвалю. Ну, ідзі, Тадэвуш, працуй. Жыві і радуйся кожнаму дню, бо ўсе яны некім злічаныя. Але нам невядома, колькі і каму адведзена…