Максім Клімковіч - Янкі, альбо Астатні наезд на Літве

“Студэбекер” ехаў пагоркам. Сонца ўжо буяла па-над лесам. Вецер канчаткова знёс хмары. На чыстым ясным даляглядзе ўрачыста прамалёўваліся званіцы гарадзенскіх храмаў. Акуратныя старасвецкія дамкі патаналі ў шчыльнай зелені садоў.

Былы настаўнік беспамылкова пазнаў высокую вежу Фары Вітаўта і перажагнаўся па-каталіцку. Баксёр згледзеў па-над Нёманам старажытную Каложу і перахрысціўся па-праваслаўнаму. Скрыпач адшукаў вачыма харальную сінагогу і пакрыў галаву ярмолкай. Улан скіраваў позірк на паблеклы ў ранішнім небе танюткі маладзік і пасуворыў.

-- Прыгожа, як у кіно! -- ацаніў краявід Лабановіч, -- але ж мудзілы ў гэтым горадзе яшчэ зласнейшыя за нашых… Не люблю я места, па-расейску “горад”, надта там цяснота і вялікі сморад! -- прыгадаў Багушэвіча былы настаўнік.

-- Але ж вялікія грошы адно ў гарадах і вядуцца. Светлую будучыню без грошай не збудуеш, -- слушна запярэчыў былы бутлегер.

-- А як тыя грошы зарабіць? Хіба нам польскія банкі рабаваць? -- прыкінуў Іван Брыль.

-- Што за бездухоўнасць такая! -- шчыра абурыўся беларускі мафіёзі. -- Ёсць шмат іншых прывабных і карысных заняткаў. Тутэйшы люд павінен атрымаць тое, чаго прыхадні яго свядома пазбаўляюць. Без чаго, напрыклад, не можа абысціся праўдзівы беларускі буржуазны нацыяналіст?

-- Ну… шмат без чаго, -- Лабановіч узяўся загінаць пальцы, -- без сваёй школы, свайго тракту і свайго касцёла…

-- …без сваёй кніжкі, сваёй гаспадаркі і сваёй царквы, -- запэўніў Іван Брыль.

-- …без свайго гешэфту, сваёй скрыпачкі і сваёй сінагогі, -- вызначыў Янкель Фінберг.

-- …ну і, натуральна, без сваёй Пагоні, свайго войска і сваёй мячэці, -- імпэтна скончыў Аянька Кільмандовіч.

Былы чыкагскі бутлегер цярпліва даслухаў пералік традыцыйных тутэйшых каштоўнасцей:

-- Хлопцы, вы ж на галоўнае забыліся! Хіба беларускі буржуазны нацыяналіст можа жыць без чаркі і шкваркі -- для каго свінскай, для каго гусінай?

Логіка Хроснага была жалезнай. Спрачацца не мела сэнсу.

-- Прапануеш нам самім моцныя трункі вырабляць? Дык у Рэчы Паспалітай такое закон забараняе! -- расчаравана ўздыхнуў Лабановіч.. -- Дзяржаўная манаполія на вытворчасць спіртнога. Пілсудзкі, трасца ягонаму бацьку, прыдумаў.

-- Закон для таго і існуе, каб яго абыходзіць, -- слушна нагадаў беларускі мафіёзі. -- Не пераймайцеся, хлопцы! Усё толькі пачынаецца!..

-- Ну, добра, -- нібыта пагадзіўся практычны Янкель. -- А з чаго тыя трункі рабіць? Сыравіну ў вяскоўцаў скупляць? Жыта, бульбу, буракі. Так?

-- Ёсць яшчэ горкі яблык, -- загадкава пасміхнуўся Хросны.

Частка другая. CUD NAD NIEMNEM

1.

Галоўная гарадзенская вуліца Раскоша лашчыла вока цнатлівай чысцінёй бруку, вясёлкавым бляскам вітрынаў і самазадаволеным спакоем.

Дрыготка зіхацелі завушніцы і пярсцёнкі пекных паненак, якія бязмэтна пераходзілі ад крамы да крамы. Над вірлівым натоўпам ветліва прыўзнімаліся модныя капелюшы, кепі і цыліндры. Дарагія легкавікі блішчэлі на сонцы люстраным лакам і нікелем. Піраміды памаранчыкаў на вулічных ятках міжволі вабілі зрок. З адчыненых вокнаў рэстарацый лілася ледзь чутная гамана, і крышталёвае бомканне чарак спаборнічала з меладычным блямканнем музычнага аўтамата.

Але атмасфера сціплай буржуазнай абаяльнасці амаль не адчувалася ў зацененым дворыку за некалькі кварталаў. Злосна лямантавалі і біліся за селядцовую галаву бадзяжныя коткі. Па-над перапоўненым сметнікам нямецкімі бамбавозамі гулі тлустыя мухі. З-пад недаедкаў ляніва выбраўся вялізны пацук і добразычліва ашчэрыў зубастую пашчу.

Двое маладых крэсовых хаблоў, якія жлукцілі піва пад аблушчанай сцяной, арганічна ўпісваліся ў дваравы краявід.

-- Гэтыя беларускія нацыяналісты ўшчэнт ачмурэлі! -- паскардзіўся хабёл у модным кепі з расколатым лакіраваным брыльком. -- Я тут нядаўна ў газеце пра нейкую страшную цётку-адраджэнку чытаў. Нібыта вярталася яна з рынку, і прычапіліся да яе трое здаравузных польскіх мудзілаў. Маўляў, Гародня -- спрадвечны польскі горад, а ты, тупая бульбашка, з’язджай у сваю бэ-эс-эс-эрыю. І як ты мяркуеш, што тая нацыяналістка зрабіла? З кошыка цялячую нагу дастала -- і ну ўсіх ганяць! Аднаму мудзілу руку зламіла, другому -- ключыцу, трэцяму -- ажно пяць рэбраў…

-- Ты ж глядзі, яшчэ адна Эмілія Плятар знайшлася! -- хабёл у брудных ботах недаверліва скрывіўся і цыркнуў пад ногі доўгай жоўтай сліной. -- То ёсць пшэсада! Не веру! Ну, хай руку, ну, хай ключыцу… Але каб яшчэ і пяць рэбраў!

-- Ненавіджу беларускіх нацыяналістаў, -- хабёл у кепі дапіў піва і зубамі адкаркаваў наступную пляшку, -- нічога святога для іх няма. Раней Кайзеру служылі. Цяпер ад Саветаў грошы дастаюць. Заўтра янкі прададуцца. Хто ім плоціць, тым і служаць. Юды праклятыя!