Андрей Федоренко - Сузіральнік. Аповесці, апавяданні, эсэ

– А ў вас ёсць апазіцыя? — пацікавіўся Расціслаў Смелы.

– Як і паўсюль. Празаходняга кірунку. Бунтары на плошчы юрту паставілі.

– Вам трэба хутчэй скідваць рускае ярмо!

– Амерыканцы будуць у гольф і ў тэніс гуляць, а мы мячыкі падаваць? — прабурчаў Чайдог.

Тым часам уехалі ва Улан-Батар, і тэма змянілася. Улан-Батар прыкладна як наш Гомель, тысяч 500, што складае амаль трэць усяго насельніцтва Манголіі. Маўзалей на плошчы, дзе ляжыць Сухэ-Батар. Помнік яму — копія Чынгісхан на ўздыбленым кані з шабляю. На самай справе гэта герой мясцовай грамадзянскай вайны: батар па-мангольску і ёсць герой, Улан-Батар — «Чырвоны Герой». А да рэвалюцыі зваўся проста Урга, ці Юрга. Чайдог націскаў на самасць, усіхняя звычка любога народа — пахваліцца, што ў іх самае-самае. У дадзеным выпадку было заяўлена, што сярод усіх сталіц свету ва Улан-Батары самая нізкая сярэднегадавая тэмпература — халадней, чым у Маскве, Алма-Аце і Хельсінкі.

– А яшчэ ў нас самыя дарагія прастытуткі ў свеце, — дадаў ён, і мы пільней пачалі ўглядвацца ў людзей на вуліцах, але твары разгледзець было не так проста: многія носяць марлевыя павязкі, што для нас было дзікавата.

– У Гобі эпідэмія, — патлумачыў Чайдог.

Гатэль «Улан-Батар», куды нас засялілі, як сказаў бы Аверчанка, быў самы лепшы гатэль, ён жа адначасова і самы горшы, таму што гэта быў адзіны гатэль еўрапейскага кшталту ва ўсім Улан-Батары. Дзверы зачыняюцца толькі ўваходныя, астатнія перакошаныя, скасабочаныя, што адразу нагадала мне Маскву, вуліцу Дабралюбава. Туалет малюсенькі, ні душа, ні ванны няма, адзін агульны ванны пакой на ўвесь паверх.

– Кітайцы рабілі, — апраўдваючыся, сказаў Чайдог.

– Ну і правільна зрабілі, — падхапіў Максімяну, — навошта чалавеку мыцца? — толькі час траціць.

Гэты малдаванін усё хваліў, пачынаючы ад аэрапорта; захапляўся гарадскімі хрушчоўкамі, маўзалеем, гатэлем, а калі нас павялі ў Саюз пісьменнікаў Манголіі, спытаў у сівабародых аксакалаў:

– Колькі гадоў вашаму самаму маладому пісьмен­ніку?

Сумеўшыся, збянтэжыўшыся, падлічылі, успомнілі:

– Сорак.

– Ну і правільна!

Між тым і Максімяну са сваёй іроніяй, і мангольскія пісьменнікі былі недалёкія ад ісціны — пазней я прачытаю, што і правы на кіраванне транспартам пажадана выдаваць з 40 гадоў, калі чалавек пачынае хоць трохі цаніць сваё і чужое жыццё.

Да мяне падыходзілі, абдымалі, прыязна ўсміхаліся, казалі з адабрэннем:

– Беларусь! Ніл Гілевіч!

Высветлілася, што не раз прыязджаў сюды наш славуты паэт, і заваяваў мангольскіх калегаў сваім розумам, гумарам, досціпам, абаяльнасцю, і для іх Беларусь і Ніл Гілевіч засталіся сінонімам, чымсьці непадзельным, як Амерыка і статуя Свабоды. З аднаго боку, мне было прыемна гэта, з другога — я бачыў на тварах лёгкае расчараванне, бо яны, відаць, думалі што ўсе беларусы высокія, статныя, дасціпныя і што ім было б прыемней, цікавей, калі б прыляцеў замест мяне іх любімы сябар.

Візіт у рускае консульства, там — Крупін і Распуцін, абодва падобныя знешне, з бародкамі, худыя і высачэнныя. Расціслаў Смелы запляваўся: цемрашалы, русацяпы! — і выбег на вуліцу, пайшоў на плошчу ў юрту гаварыць з апазіцыянерамі-нефармаламі.

Рэстаран з мангольскай ежай, якой я, еўрапеец, імгненна атруціўся. Справа ў тым, што мяса тут звычайна крыху недаварваюць — для захавання вітамінаў; потым — усе стравы мангольскай кухні гатуюцца без спецыяў, і яшчэ — у традыцыйнай кухні практычна адсутнічае хлеб, замяняе яго мясцовая лапша. Але самае галоўнае — авечы курдзючны тлушч, які адрыгаецца так, што выварочвае вантробы. Усё прапітана ім. Нават у гарбату, якая па-мангольску — цай, дадаюць, акрамя малака, солі, падсмажанай мукі гэты самы авечы лой. А трэба было абавязкова паспытаць нацыянальную страву, дзе адначасова першае і другое; называецца хар-шул — булён, у якім вараць бараніну і субпрадукты. Вось гэтым хар-шулам я і атруціўся. Ледзь дачакаў вечара — спаць не магу. Перыядычныя рэзі, боль у жываце. А тут яшчэ розніца з беларускім часам — 10 гадзін, у іх вечар, у нас раніца. Плюс іншы клімат. І ўсю ноч дождж — моцны барабанны лівень.

Назаўтра — дзень азнаямлення з музеямі. Іх тут нечакана многа. Музей Нацагдоржа, Дзяржаўны цэнтральны музей, Музей-рэзідэнцыя Багдахана, Храм-музей Чайджын-ламы, Музей рэвалюцыі, Музей паляўнічых трафеяў або фаўны Манголіі… У апошнім — чучалы жывёлаў якіх толькі хочаш: гадзюкі, маманты, які, насарогі, стравусы, горныя казлы, архары і вярблюды. Дзікія коні. Прыгожыя алені. І тут жа лукі, стрэлы, коп’і, і прыстасаванне — вострае лязо на пятлі-вяровачцы, у якую трапляе нага аленя і якое потым падсякае яму сухажылле (жанчына прыдумала).