Андрей Федоренко - Сузіральнік. Аповесці, апавяданні, эсэ

— Цяпер не модная філасофія хваробы і смерці, — гулліва заўважыла яна.

— Калі гадамі жывеш з хворым чалавекам, яшчэ не да такой філасофіі прыйдзеш. Зрэшты, я ні аб чым не шкадую. Стараюся задавальняцца тым, што маю. І веру, што ўсё да лепшага. А смерць, можа быць, самае лепшае.

— О-о! Вось як? Колькі я такога наслухалася! Да таго ж ты сабе супярэчыш. Калі ўсё да лепшага, а смерць — самае лепшае, дык тады ва ўсіх і сапраўды о’кей. Чаму тады аптымізм фальшывы? Ён якраз-такі натуральны паводле тваёй тэорыі.

— Ксю, — пакорліва здаўся ён, — я дылетант. Ты мяне разаб’еш па ўсіх пунктах. Давай без прафесійных тэрмінаў. Я ж пакуль не на прыёме ў цябе.

Яна засмяялася.

— Я, калі казала о’кей, мела на ўвазе цела. Можна быць шчаслівай матэрыяльна, а з душою трэба яшчэ разбірацца.

— На псіхатрэнінгах?

— Хоць бы. Да таго ж я проста павінна быць шчаслівая. Прафесія вымагае. Уяві — прыходзіш ты да псіхолага і бачыш знерваванага, няшчаснага чалавека з абкусанымі пазногцямі і скрушным паглядам. Чым такі паможа?

— Дзякую, — сказаў ён, дапіўшы гарбату і збіраючы крошкі хлеба са стала.

— Не чапай. Хадзем на балкон, я курыць хачу — не магу…

З балкона, коса закратаванага, відаць быў той самы дворык, у які яны ўехалі. Каля дрэў, паміж клумбаў з кветкамі бегалі са смехам дзеці. Ксю, знарок ці выпадкова, стала блізка і так, што Дарафей вымушаны быў глядзець не на дворык, а толькі на яе і ўдыхаць дым яе цыгарэты.

— Дык ты праўда ні аб чым не шкадуеш? І ўсё ў цябе да лепшага? На кожнае «чаму» ёсць гатовае «таму»? Ты шчаслівы?

Ён паціснуў плячыма.

— Што значыць: шчаслівы — нешчаслівы? Удачлівы — няўдачлівы? Я ведаю толькі, што багаты можа быць добрым, бедны — злым, хворы — шчаслівым, здаровы — няшчасным…

— Яшчэ — не красці, не зайздросціць, даглядаць хворую маці…

— Прыблізна, — кіўнуў ён.

— Не можа быць. Не веру. Няўжо ты ўсім задаволены? І нічога не хацеў бы вярнуць, паправіць?

Усё ж яна заводзіла яго. Яму таксама захацелася пагаварыць сур’ёзна.

— Ведаеш, Ксю, мне кожны год здаецца, што я быў шчаслівы акурат у такі ж час у мінулым годзе. Я калі-нікалі спрабую зафіксаваць гэта, хачу замарозіць адчуванні, спыніць імгненне, ухапіць нюхам, зрокам, рукамі ўсе незлічоныя дэталькі, каб яны не сплывалі так хутка, так непазбежна…

— А казаў, мы кожную хвіліну паміраем.

— …І пачынаю разумець, што быў шчаслівы менавіта ў тыя моманты, калі здаваўся сабе няшчасным, што кожная сённяшняя нязначная дэталь, маленькая падзея, нават адсутнасць падзеі — гэта цэлае шчасце ў будучым; трэба толькі, каб яно адфільтравалася часам.

— Смешны ты, — прамовіла яна. — Ніяк не змяніўся. Цяжка цяпер такім.

— Наадварот! Калі я думаю пра маладых, пакаленне пятнаццацігадовых — вось каму не пазайздросціш! Як яны разбіраюцца ў гэтай кашы? Колькі ў іх спакусаў, колькі верагоднасцей краху, катастрофы! Увесь час у стане выбару, усюды трэба паспяваць, круціцца, ірваць, хапаць, ні ў чым не сумнявацца, быць упэўненым, «паспяховым», жорсткім. У іх няма нашага вопыту, мы хоць ведалі, што такое добра, што — кепска, яны і гэтага не ведаюць. Як ім элементарна ацалець, выжыць, не звар’яцець, колькі трэба мець у запасе цынізму і подласці — што, можа, і някепска для выжывання, але дзе іх узяць, гэтыя цынізм і подласць, яны ж таксама талент, не кожнаму дадзены. Не паверыш, я радуюся, што мне пашанцавала, і гэты час заспеў мяне не маладым, а пад сорак. Дай мне цяпер пятнаццацігадовыя мазгі — прападу, звіхнуся. А так — вазьміце мяне цяпер, можна ўмыць рукі і адысці ўбок.

Ён заўважыў, што Ксю хвалюецца. Яна ўжо трэцюю цыгарэту дакурвала.

— У цябе, аказваецца, выдатна адладжаны абарончы механізм. Ты як віеўскім кругам сябе абвёў, і ні пераступіць яго, ні прабіць. Усё ў цябе роўна, гладка, складна, распланавана, разлічана.

— Ну што ты, Ксю, — сумеўся ён. — У мяне акурат-такі нічога не атрымалася. Гэта ў цябе ўсё здорава, роўна і гладка, гэта ты ў параўнанні са мной усяго дабілася…

— Спытай, якой цаною. Я прайшла праз усё, што ты зараз казаў. Даводзілася і круціцца, і рваць, і кусацца, і быць цынічнай, і подлай… Так што дарэмна ты мяне хваліш. Ты нічога не страціў, толькі набыў, ты стаў лепшы, а я — горшаю.

ХІ

Яны вярнуліся на кухню. Настала няёмкая паўза, якая сведчыла, што трэба мяняць тэму.

— А прызнайся, ты крыўдуеш на мяне, — ціха сказала Ксю. — Я падабалася табе, ты хацеў мяне. Я помню тую ноч, я сядзела ў цябе на каленях… Мы глядзелі на дождж… Памятаеш тыя залатыя часы?