Виктор Мартинович - Сцюдзёны вырай

Тут, з Настай, усё тое, што дагэтуль адбывалася са свядомасцю пад уплывам хімічных рэчываў, раптоўна сышло без усялякай знешняй дапамогі, як асаблівы ўзрушаны стан, у які я ўваходзіў ад яе неспакойнага знаходжання побач. Кантакт з гадзіннікам выканаў тую ролю, якую для п’янага грае спроба выгаварыць складанае слова ці рэзка ўзняцца, ці прайсці не хістаючыся. І з той менавіта механікай, з якой п’яны кажа сабе: о… як жа я нахлябтаўся…, я сказаў — о, як ж я… Як жа я прывязаўся да яе… Яна спыніла мой час і вымусіла мяне забыцца пра гадзіннік.

Месца, дзе трамвай выпусціў нас са сваіх набокаўскіх нетраў, знаходзілася на памежжы святла і ценю. Бейёглу тут сканчаўся, далей ішла цемрадзь ды смурод пачарнелых ад часу звычайных дамоў, што адмаўляюць геаметрычнасць ды прамыя лініі. Гэта азначала, што нам трэба развітвацца з ёй.

— Ужо час нам…, — сказаў я самотна. — Табе ляцець праз тры гадзіны.

Яна маўчала. Я працягнуў.

— Зноў prabach miane… Хаця б за тое, за што можаш прабачыць ты… З астатнім я паспрабую разабрацца. І яшчэ, я хацеў сказаць: дабро заўсёды перамагае зло. Заўсёды. Гэта фізічны закон. І нават калі цяпер, пасля той крыві на снезе, усё выглядае на тое, што зло перамагло, так не будзе, Наста…

— Дабро заўсёды перамагае зло, кажаш? — яна ўсміхнулася. — Толькі не ў гэтай краіне, Джон Вілаў. Толькі не ў ёй! Успомні свой маёнтак. Хто каго перамог?

Яна прайшла некалькі яшчэ крокаў, спыніўшыся на самай мяжы цемры. За яе спінай была бездань ды безвыходнасць расстання, немагчымасці майго існавання без яе. Бейёглу з яго трамвайчыкам ды начным натоўпам пад парасонамі адсюль нагадваў знакамітую перспектыву Манмартру, напісаную Манэ.

— Ты добры чалавек, Джон Вілаў, — звярнулася яна да мяне. — Ты наіўны, дурны, непісьменны, які забыўся на сваю мову, ты абыякавы ды напаўадукаваны пасля свайго Гарварду. Ты баязлівы, ты забабонны, ты маеш схільнасць да лішняе вагі і не ведаеш пра пакт Молатава-Рыбентропа. Але ж — ты добры чалавек. Таму ніколі. Ніколі не спрабуй патрапіць у гэтую краіну, у Беларусь. Ты там загінеш. Таму што калі дабро спрабуе перамагчы ў сумленнай бойцы зло ды хлусню, яно гіне. А што да мяне, дык я прыняла рашэнне. Я вяртаюся.

— Ты што?

— Вяртаюся. Здам білет заўтра і паеду ў зваротны шлях.

— Ты ў росшуку!

— Я пакуль пасялюся ў Вільні, сорак кіламетраў да мяжы! Побач, зусім побач. Жыць у Вільні для беларуса — усё адно, што жыць у Менску. Мова. Вёска. Вільня. Вільня — сталіца без краіны, Беларусь — краіна без сталіцы. Ты б зразумеў, калі б трохі ведаў гісторыю… Там усё такое ж. Да болю такое ж. Я пасялюся там і буду чакаць. Нават калі чакаць давядзецца дзесяць год. Пры першай магчымасці — паеду дадому…

— Чаму, Наста? Навошта? Ты ж вырашыла — і файна абгрунтавала! Што радзіма ўнутры! Што ты будзеш гадаваць яе ў ЗША!

— Вырашыла. План сапраўды быў добры. Але я сустрэла вельмі добрую ілюстрацыю таго, чым усё гэта скончыцца. Я сустрэла цябе. Твой дзед таксама, мусіць, вывозіў частку роднай «Польшчы» ў эмігранцкім клунку. Каб захаваць на чужыне. І што? Захаваў? Унук ані слоўца не разумее на яго мове! Дык гэта ўнук! Што будзе яшчэ праз тры калены? Што? Яшчэ адзін радавод «карэнных амерыканцаў», што забыліся на продкаў?

Я вінавата маўчаў. Я зразумеў, што стаў для яе нагодай, падставай для прыняцця рашэння, якое можа яе згубіць. Я пакутліва падбіраў словы, каб запэўніць яе, што я — выключэнне, аднак па ўсім выходзіла, што ніякае я не выключэнне, бо сапраўды большасць маіх сяброў называлі сябе карэннымі North Americans , нават маючы цёмную скуру…

— Viraj , Наста, — нагадаў я слова, якое цудам запомніў па-беларуску. — Ты імкнулася ў viraj . І амаль што даляцела!

— Вырай? — перапытала яна. — Дык гэта для птушак вырай там, дзе цёпла. Для чалавека вырай — там, дзе ягоны дом! А дом у мяне на поўначы, скаваны ільдамі. Мне туды! Да таго ж, выявілася, што на нябёсах таксама ёсць страх і кашмары. І што калі ты застрашаны, ты будзеш баяцца і ў Стамбуле, і ў Амерыцы… Ты не зразумеў, Джон, — дадала яна светла. — Адбыўшы свой тэрмін тут, у чысцяцы, я цяпер лячу не ў зваротны шлях, не на зямлю. Гэта іншая вандроўка. Гэтая вандроўка не назад, а наперад. Я ўзнагароджана выраем, узнагароджана нашай сустрэчай. Я лячу ў вырай, у свой заснежаны, сцюдзены вырай…

Я прачула абняў яе. Абняў, нібы збіраюся затрымаць у сваіх абдымках назаўжды, не пусціць на пагібель, на зняволенне, на вар’яцтва. І сапраўды, хто сказаў, што мы павінны зараз разысціся назаўсёды? Хто абвесціў гэты прысуд? І нават калі ён абвешчаны на нябёсах, я яшчэ магу яго абскардзіць, затрымаць яе побач і запэўніць (прыклаўшы ўсё ўласнае красамоўе) не ехаць у тую Вільню, якая мне падавалася невялічкім мілітарызаваным мястэчкам побач з уваходам у памежны падземны тунэль, які доўжыцца да самай Беларусі (тут перад кожным аўтобусам ці аўто са скрыгатам адчыняецца падобная да гільяціны жалезная заслона, якая аддзяляе цывілізаваны свет ад краіны, дзе абвешчана ў пошук Наста).