Małgorzata Domagalik - 188 dni i nocy

Czytając Schopenhauera i Nietzschego w listopadzie, pijąc wino i słuchając pieśni Cohena, ma się uczucie, że do pełni (nie)szczęścia brakuje tylko brzytwy, którą można by się pociąć…

Pani z definicji i z przekonania nie powinna lubić Schopenhauera. Rzadko który filozof tak konsekwentnie i drastycznie źle wyrażał się o kobietach: „kobieta jest rodzajem stanu pośredniego pomiędzy dzieckiem i mężczyzną: kobieta jest dużym dzieckiem przez jej całe życie, jest niewymiarowa, ma wąskie ramiona, szerokie biodra i krótkie kończyny, poza tym nie ma wiedzy o niczym i nie ma absolutnie żadnego geniuszu, jest ograniczona, może być nauczycielką dzieci, ponieważ sama jest dzieckiem, frywolnym i krótkowzrocznym”. Koniec cytatów.

Nie sądzi Pani, że pesymizm i ostateczny nihilizm Schopenhauera (wiem że jako feministka, przekornie, zna Pani jego prace lepiej niż innych filozofów) wynikał właśnie z tej mrocznej nienawiści do kobiet? Wielu twierdzi, że ta nienawiść to nic innego niż maska lęku przed kobietami. Wszystkimi. Łącznie z własną matką. Gdy zabroniła mu nękać gości rodzinnego domu Schopenhauerów swoimi opowieściami o „bezsensie życia”, zerwał z nią wszelki kontakt i do końca życia jej nie odwiedził.

Nietzsche z kolei rozpowszechnił dekadentyzm katastrofizm i ateizm. Zaprzeczał wszystkiemu. Łącznie z prawem(!) do istnienia Boga. Widział sens istnienia w byciu nadczłowiekiem. A nadczłowiek to zdaniem Freuda ateista, ponieważ „każdy staje się ateistą, kiedy poczuje się lepszy od swego Boga”. To on zapytał: „Gdyby Bóg był, jak bym zniósł to, że nim nie jestem?”.

Nietzsche był fanem Schopenhauera. Czasami sobie wyobrażam spotkanie obu w trakcie Pani telewizyjnej „Gorączki”. Wiem że zaprosiłaby Pani ich obu. To byłoby spotkanie tysiąclecia. Schopenhauer, Nietzsche i Domagalik!!! Nietzsche prawdopodobnie przyszedłby (gdyby mógł chodzić w wieku 45 lat zachorował na syfilis, a w konsekwencji na paraliż i rzadko opuszczał łóżko) z pejczem jak się odgrażał („Idziesz do kobiety? Nie zapomnij pejcza!”, to jego własne słowa). Schopenhauer konsekwentnie nie patrzyłby w Pani oczy. A Pani zadałaby im pytanie „Panowie, czy mieliście wiele kobiet?”. Tak jak mnie podczas mojej „Gorączki” z Panią. Ciekawe, co mogliby odpowiedzieć? Schopenhauer pewnie z dumą odpowiedziałby, że żadnej, i zacząłby instruować Panią i widzów przed telewizorami odnośnie „bezsensu bliskości wynikającego z konieczności zdławienia w sobie pędu do działania, aby doświadczyć ulgi poprzez totalne odrzucenie świata”, przy czym powoływałby się na swoją pracę pt. „O podstawie moralności”. Musiałaby Pani przerwać jego wywód, ponieważ Schopenhauer jako mówca był dręczycielem. Dopuszczony do głosu nie przestawał mówić, dopóki ktokolwiek ze słuchających zdradzał oznaki zainteresowania. Ale Pani potrafi przecież przerwać swojemu rozmówcy w połowie zdania z taką gracją, że nawet Schopenhauer zamilkłby natychmiast.

Podejrzewam, że Nietzsche zawstydziłby się i nic nie powiedział. Był bardzo wrażliwy. Bardziej, niż się wielu wydaje. W wieku 45 lat podczas wizyty w Turynie jechał dorożką. W pewnym momencie koń w zaprzęgu nie usłuchał woźnicy. Woźnica skatował go batem. Nietzsche stanął w obronie zwierzęcia, chwytając i wyrywając bat z dłoni woźnicy. Potem wysiadł z dorożki, objął głowę konia i płakał. To nie pasuje do obrazu nihilistycznego dekadenta opowiadającego się za ideą nadczłowieka, prawda? Pozornie tylko. Gdy wczytać się w prace Nietzschego, można bez trudu odszukać jego poglądy wyrażające przekonanie o dwoistości natury ludzkiej: cynizm razem z naiwnością, obojętność i przebiegłość, okrutna mądrość i słowicza łagodność.

Przez chwilę dałaby mu Pani pomilczeć i zanurzyć się we wspomnieniach, ale potem „przeszyłaby” mu Pani serce pytaniem o Lou Salomé. Musiałaby Pani o nią zapytać, ponieważ Salomé była jedyną – tak orzekli biografowie – miłością Nietzschego w jego życiu. Miłością niespełnioną, nieskonsumowaną, nieszczęśliwą. Tylko raz w życiu Nietzsche pragnął się ożenić. Właśnie z Lou Salomé. I to nie bacząc na to, że była w tym czasie żoną innego filozofa (i jego przyjaciela) Paula Rée. To dla młodziutkiej 21 – letniej Lou Salomé Nietzsche porzucił przekonanie, że „jeśli niewiasta posiada rozwinięty intelekt, to coś nie jest w porządku z jej seksualnością”. Nie wystarczało mu „spotkanie dusz”, nie wystarczał mu jej podziw dla jego mądrości, uczucie pełnego zrozumienia i „pobudzenie geniuszu”. Pani oczywiście wiedziałaby o tym, przygotowując się do programu i wyciągnęłaby asa Lou Salomé z rękawa. Tym bardziej, że Salomé to Pani – przepraszam za być może zbyt daleko idące porównanie – feministyczna siostra: ubrana w piękne ciało kobieta o androgenicznej duszy i mózgu. Jedna z największych feministek przełomu XIX i XX wieku. To o niej mówiono, że „Lou zakochuje się w jakimś mężczyźnie, a w dziewięć miesięcy później mężczyzna ten wydaje jakąś książkę”. Nietzsche potwierdza tę regułę. Po rozstaniu z Salomé w tęsknocie i nienawiści napisał słynne dzieło „Tako rzecze Zaratustra”. Nietypowy dla Nietzschego przykład rozprawy o uczuciu i nastroju. To przy Salomé Nietzsche przestawał być Bogiem i stawał się mężczyzną…

Czytanie filozofów w listopadowe wieczory potrafi przynieść wiele niespodzianek. Polecam.

Pozdrawiam,

JLW

Panie Januszu,

myli się Pan, ponieważ tym wielkim zadałabym zgoła inne pytanie: Panowie, dlaczego mieliście tak mało kobiet? Z drugiej strony, gdybyśmy się spotkali, oczywiście teoretycznie, to między moimi gośćmi byłaby olbrzymia różnica wieku uniemożliwiająca tę rozmowę, chociażby z powodów natury merytorycznej. W najlepszym razie Nietzsche miałby 16, a Schopenhauer, tuż przed śmiercią, 72 lata. Czyli chłopiec i bardzo dojrzały mężczyzna. To, co ich łączyło, oprócz pogardy dla kobiet, to syfilis, z powodu którego obaj opuścili nasz padół. Schopenhauer, który sam o sobie mówił: nie jestem święty, sypiał z wieloma kobietami i nic więcej. Nietzsche miał ich zdecydowanie mniej, co jednak nie przeszkadzało mu autorytatywnie wypowiadać się na ich temat. Tak czy inaczej, to wręcz wymarzeni interlokutorzy dla każdej szanującej się feministki. O wiele ciekawiej rozmawia się z szowinistą niż z wielbicielem słabej płci. Za każdym takim mężczyzną stoi kobieta, która mu nie uległa, której kiedyś nie pokonał i ta, która w taki czy inny sposób nadwątliła jego ego. Mężczyźni tego wybaczyć nie potrafią. Już słyszę pytanie: a kobiety potrafią? Tak, i to dlatego, że nadal o wiele mniejszą wagę przywiązują do tego, co mężczyźni robią, i ciągle bardziej wierzą w ich słowa niż czyny. Niestety.

Schopenhauer przyznawał kobietom jedną zaletę: „erotyczny powab młodości, który niestety znika po zamążpójściu”, aby tuż przed śmiercią zaskakująco wyznać: „im więcej poznaję mężczyzn, tym mniej ich lubię. Gdybym tak mógł powiedzieć to samo o kobietach, wszystko lepiej by się układało?”. Aż ciśnie się na usta pytanie: komu? W przypadku Nietzschego interesujące pytania mogłyby się koncentrować wokół archetypowego wątku – syna i matki. Jak mógł pan aż tak oszaleć na punkcie Lou Salomé? To pytanie też byłoby na miejscu. Bo chociaż nie olśniewała urodą, to jednak była błyskotliwa i niezależna?! Niezależna kobieta, czy może być coś okropniejszego, panie Nietzsche? Czy dlatego ten wasz związek nigdy nie został skonsumowany? Warto także byłoby się dowiedzieć, co sprawiło, że najpierw mówił o niej, iż jest najinteligentniejszą z kobiet, a po latach pisał, że to koścista, plugawa małpa z przyprawionymi cyckami? Tako rzecze Zaratustra.