Jean-Dominique Bauby: Vlinders in een duikerpak

Uiteindelijk is Olivier geen jachtvlieger, geheim agent of raadsman van een emir geworden, zoals hij van plan was. Vrij voor de hand liggend ontplooit hij zijn onuitputtelijke talent om pillen te vergulden in de reclamewereld.

Ik heb er een beetje spijt van dat ik op hem neerkeek, want nu benijd ik Olivier en zijn beheersing van de kunst om jezelf voor de gek te houden. Ik weet niet zeker of ik er ooit zo'n handigheid in zal krijgen, al begin ik nu ook roemrijke substituutlotsbestemmingen voor mezelf te bedenken. Als het me uitkomt ben ik Formule 1-coureur. U hebt me vast en zeker gezien op een circuit in Monza of Silverstone. Die mysterieuze witte auto, zonder merk of nummer, dat ben ik. Liggend op mijn bed, ik bedoel in mijn cockpit, rijd ik met volle vaart de ene bocht na de andere, en mijn hoofd, zwaar van de helm, buigt pijnlijk onder het effect van de G-kracht. Ik hang ook de stoere jongen uit in een televisieserie over de grote veldslagen in de geschiedenis. Ik heb Alesia, Poitiers, Marignan, Austerlitz en de Chemin des Dames gedaan. Omdat ik gewond ben geraakt bij de invasie van Normandië weet ik nog niet of ik een sprong zal gaan wagen naar Dien Biên Phu. In de handen van de fysiotherapeute ben ik een kanshebber in de Tour de France, op de avond van een roemruchte etappe. Ze kalmeert mijn door de inspanning geradbraakte spieren. Bij de Tourmalet ben ik ervandoor gegaan. Ik hoor nog het geschreeuw van de menigte op de weg naar de top, en bij de afdaling het gefluit van de lucht in de spaken. Ik nam een kwartier voorsprong op alle grote jongens van het peloton. 'Ik zweer 't je!'

'A DAY IN THE LIFE'

Nu zijn we bijna aan het eind van de rit en moet ik nog die rampzalige vrijdag 8 december 1995 uit mijn herinnering opdiepen. Al vanaf het begin heb ik zin om te vertellen over mijn laatste momenten als perfect functionerende aardbewoner, maar ik heb het zo lang uitgesteld dat ik nu door duizeligheid word bevangen op het ogenblik dat ik die bungeejump in mijn verleden wil maken. Ik weet niet meer hoe ik ermee om moet gaan, met die beladen, ijdele uren, ongrijpbaar als de druppels kwik uit een gebroken thermometer. Woorden schieten tekort. Hoe kun je vertellen over het lenige, warme lichaam van een lange, donkerharige vrouw, waartegen je voor de laatste keer wakker wordt zonder er aandacht aan te schenken, haast mopperend? Alles was grijs, zwaar en gelaten: de lucht, de mensen en de stad, doodmoe van dagenlange stakingen in het openbaar vervoer. Net als miljoenen andere Parijzenaars begonnen Florence en ik als zombies, met holle blik en vermoeide trekken, aan weer een dag waarop we ons in een onontwarbare chaos moesten storten. Werktuiglijk voerde ik al die eenvoudige handelingen uit die me nu een wonder toeschijnen: scheren, aankleden, een kom chocolademelk drinken. Al weken daarvoor had ik die dag vastgelegd om het nieuwe model van een Duits automerk uit te proberen, waarvan de importeur me de hele dag een auto met chauffeur ter beschikking stelde. Op het afgesproken tijdstip staat een keurige jongeman voor de deur van ons pand te wachten, geleund tegen een metallicgrijze BMW. Door het raam kijk ik naar de grote vierdeursauto, zo zwaar en chic. Ik vraag me af hoe ik eruit zal zien in die directeurswagen, met mijn oude spijkerjasje aan. Ik duw mijn voorhoofd tegen de ruit om de kou te voelen. Florence streelt zacht mijn nek. We nemen vluchtig afscheid, onze lippen raken elkaar nauwelijks. Ik ren de trap al af, waarvan de treden naar boenwas ruiken. Het zal de laatste geur van de oude tijden zijn.

I read the news today, oh boy...

Tussen twee apocalyptische verkeersberichten door is er een liedje van de Beatles op de radio, 'A day in the life'. Ik wilde haast 'een oud liedje van de Beatles' schrijven, puur pleonasme, hun laatste opname dateert van 1970. De BMW glijdt als een vliegend tapijt door het Bois de Boulogne, als een cocon van zachtheid en genot. Mijn chauffeur is aardig. Ik zet hem mijn plannen voor de middag uiteen: mijn zoon ophalen bij zijn moeder, veertig kilometer van Parijs, en hem aan het begin van de avond meenemen naar de stad.

He didn 't notice that the lights had changed ...

Sinds ik in juli ons gezin heb verlaten, hebben Théophile en ik geen echt gesprek onder vier ogen gehad, geen gesprek van man tot man. Ik ben van plan hem mee te nemen naar het theater om het nieuwe stuk van Arias te zien, en daarna wat oesters te gaan eten in een brasserie op het Place de Clichy. Het is afgesproken, we brengen samen het weekend door. Ik hoop alleen dat de staking die plannen niet gaat dwarsbomen...

I'd love to turn you on...

Ik hou van het arrangement van dat nummer, als het hele orkest een crescendo maakt tot aan de uitbarsting van de slotnoot. Zoiets als een piano die van de zestigste verdieping dondert. We zijn al in Levallois. De BMW stopt voor het gebouw van ons blad. Ik spreek met de chauffeur voor drie uur 's middags af.

Op mijn bureau ligt maar één boodschap, maar wat voor boodschap! Ik moet met spoed Simone V. terugbellen, voormalig minister van Gezondheid, destijds de populairste vrouw van Frankrijk en bewoonster voor het leven van de laatste trede van het denkbeeldige Pantheon van ons tijdschrift. Aangezien dit soort telefoongesprekken nooit zomaar is, informeer ik eerst wat we gezegd of gedaan kunnen hebben om een reactie van deze bijna goddelijke persoon uit te lokken. 'Ik geloof dat ze niet zo blij is met haar foto in het laatste nummer,' zegt mijn assistente eufemistisch. Ik raadpleeg het bewuste nummer en stuit op de gewraakte foto, een montage die ons idool eerder belachelijk maakt dan haar tot haar recht laat komen. Dat is een van de mysteries van ons vak. Je werkt weken aan een onderwerp, het gaat verschillende keren door de bekwaamste handen en niemand ziet de blunder die een leerlingjournalist toch al na twee weken stage kan aanwijzen. Ik onderga een ware telefonische scheldkanonnade. Omdat ze ervan overtuigd is dat het blad al jaren een complot tegen haar beraamt, heb ik de grootste moeite haar ervan te overtuigen dat ze er juist een heuse cultstatus geniet. Gewoonlijk valt dat lijmwerk Anne-Marie ten deel, het hoofd van de redactie, die met alle beroemdheden een engelengeduld aan de dag legt, terwijl ik op diplomatiek gebied meer op kapitein Haddock dan op Henry Kissinger lijk. Als we na drie kwartier ophangen, voel ik me geen knip voor de neus meer waard.

Al hoort het erbij om ze 'een beetje vervelend' te vinden, de dames en heren redacteuren die de ploeg aanvoeren zouden voor niets ter wereld een van de lunches willen missen die Geronimo, door zijn aanhangers ook wel Lodewijk xi of de ayatollah genoemd, organiseert om te kijken 'hoe de zaken ervoor staan'. Daar, op de bovenste verdieping, in de grootste van de eetzalen die voor de directie zijn gereserveerd, deelt de grote baas in kleine doses tekens uit waarmee je de waardering voor zijn onderdanen kunt inschatten. Tussen een nadrukkelijk compliment met fluwelen stem en een bits antwoord als een kat die zijn poot uithaalt, bezit hij een heel repertoire aan mimiek, grimassen en gekrabbel in zijn baard dat wij in de loop der jaren hebben leren ontcijferen. Die laatste maaltijd herinner ik me nauwelijks, behalve dat ik water heb gedronken, als het laatste glas van een ter dood veroordeelde. Op het menu stond geloof ik rundvlees. Misschien hebben we de gekke-koeienziekte opgelopen, waar in die tijd nog geen sprake van was. Aangezien de incubatietijd daarvan vijftien jaar is, hebben we tijd genoeg om het te zien aankomen. De enige dood die werd aangekondigd was die van Mitterrand, waarvan de geruchten Parijs in spanning hielden. Zou hij het weekend halen? Achteraf bleek hij nog een hele maand te leven. Het echt vervelende van die lunches is dat ze eindeloos duren. Als ik mijn chauffeur weer tref begint het al donker te worden op de glazen gevels. Om tijd te winnen ben ik als een dief langs mijn kantoor geslopen, zonder iemand gedag te zeggen. Toch is het al vier uur geweest.