Jean-Dominique Bauby: Vlinders in een duikerpak

Vincent rijdt nu waarschijnlijk door Abbeville. Als je met de auto uit Parijs komt, is dat het moment waarop de reis lang begint te lijken. Na de uitgestorven, supersnelle snelweg volgt een tweebaans rijksweg waar zich een ononderbroken rij auto's en vrachtwagens ophoopt.

Ten tijde van deze geschiedenis, meer dan tien jaar geleden, hadden Vincent, een paar anderen en ik de fantastische kans gekregen om de touwtjes in handen te houden van een ochtendkrant die nu niet meer bestaat. De eigenaar, een industrieel met een grote liefde voor de pers, had het enorme lef gehad zijn geesteskind aan de jongste ploeg van Parijs toe te vertrouwen, terwijl het obscure politieke en bancaire complot om hem de naam ervan, die hij een jaar of zes eerder had bedacht, te ontzeggen al gesmeed werd. Zonder dat wij het wisten gooide hij met ons zijn laatste troeven op tafel, en wij zetten ons voor de volle honderd procent in.

Vincent passeert nu de knooppunten waar je de afslagen Rouen en Crotoy links moet laten liggen en de smalle weg moet nemen die door een reeks kleine dorpen naar Berck voert. Die rotondes brengen degenen die er niet aan gewend zijn van de wijs. Maar Vincent raakt de kluts niet kwijt, want hij is me al verschillende keren komen opzoeken. Naast zijn gevoel voor richting heeft hij een ongekend gevoel voor trouw.

We waren dus voortdurend aan het werk. 's-Ochtends vroeg, 's-avonds laat, in de weekends en soms 's nachts stortten we ons met ons vijven vrolijk naïef op werk voor het dubbele aantal mensen. Vincent had tien grote ideeën per week: drie uitstekende, vijf goede en twee rampzalige. Het was een beetje mijn rol om hem te dwingen keuzes te maken, tegen zijn ongeduldige karakter in, dat alles wat hem te binnen schoot binnen het uur gerealiseerd wilde zien.

Ik hoor hem vanaf hier ongeduldig mopperen achter zijn stuur en foeteren op Rijkswaterstaat. Over twee jaar zal de snelweg langs Berck lopen, maar vooralsnog is het alleen maar een werkterrein waar je langzaam langsrijdt, klemgereden achter caravans.

In feite lieten we elkaar nooit alleen. We leefden, aten, dronken, sliepen, beminden en droomden alleen door de krant en voor de krant. Wie kwam er op het idee van die middag bij de paardenrennen? Het was een mooie winterse zondag, met een blauwe lucht, koud en droog, en er werd gerend in Vincennes. We waren geen van allen liefhebbers van paardenraces, maar de verslaggever van de paardensport schatte ons hoog genoeg in om een plaatsje voor ons te regelen in het restaurant van de renbaan en ons het toverwoord te verschaffen dat de deur naar de mysterieuze wereld van de rennen op een kier zette: een tip. Als je hem mocht geloven was het helemaal fantastisch, gegarandeerd prijs, en aangezien Mithra-Grandchamp met een winstkans van twintig tegen één vertrok, beloofde dat een aardige opbrengst, veel beter dan een belegging in solide fondsen.

Daar heb je Vincent, die Berck nu binnenrijdt en zich net als iedereen eventjes angstig afvraagt wat hij daar in godsnaam komt doen.

We hadden een gezellige lunch in de grote eetzaal, die boven de renbaan uitsteekt en waar groepen in zondagse kleding gestoken gangsters, souteneurs, types met een verblijfsverbod en andere zware jongens die om de draverswereld heen hangen ontvangen worden. Voldaan en verzadigd lurkten we gulzig aan lange sigaren, terwijl we in die broeierige omgeving, waar de strafbladen weelderig bloeiden, op de vierde race wachtten.

Bij zee aangekomen slaat Vincent af en rijdt hij de grote boulevard op, zonder achter de massa badgasten het uitgestorven, ijskoude decor van het winterse Berck te herkennen.

In Vincennes zaten we zo lekker te wachten dat de race ten slotte zonder ons begon. Het loket voor de weddenschappen ging voor onze neus dicht, voordat ik de tijd had gehad om de stapel bankbiljetten die de redactie me had toevertrouwd uit mijn zak te trekken. Ondanks de instructies tot geheimhouding had de naam Mithra-Grandchamp de ronde over de afdelingen gedaan, en het gerucht had van de onbekende outsider een legendarisch dier gemaakt waarop iedereen had willen inzetten. We konden alleen nog maar naar de race kijken en hopen...Bij het ingaan van de laatste bocht begon Mithra-Grandchamp zich los te maken. Aan het eind ervan had hij vijf lengtes voorsprong en als in een droom zagen we hem over de finish gaan, met zijn directe achtervolger op bijna veertig meter achter zich. Als een speer. Op de krant zaten ze vast te juichen voor de televisie.

Vincents auto draait de parkeerplaats van het ziekenhuis op. De zon brandt fel. Op die plek moeten bezoekers stevig in hun schoenen staan om met dichtgeknepen keel de laatste meters af te leggen die mij scheiden van de wereld: de glazen deuren die automatisch opengaan, lift nummer 7 en het verschrikkelijke gangetje dat naar kamer 119 leidt. Door de half openstaande deuren zie je niets dan liggende, bedlegerige mensen die door het lot naar de rand van het leven zijn teruggeworpen. Bij die aanblik stokt bij sommigen de adem. Ze moeten eerst een beetje rondlopen om met een vastere stem en minder vochtige ogen bij mij aan te komen. Wanneer ze tenslotte naar binnen stappen, lijken ze wel duikers in ademnood. Ik ken er zelfs van wie de krachten het daar, voor mijn drempel, hebben begeven: die zijn weer naar Parijs teruggegaan.

Vincent klopt aan en komt heel stilletjes binnen. Ik ben zo gewend geraakt aan de blik van anderen dat ik nauwelijks de kleine angstlichtjes opmerk die daardoorheen dansen. Of ze doen me in elk geval niet meer zo huiveren. Met mijn door de verlamming verzwakte gezicht probeer ik iets te fabriceren wat op een welkomstglimlach moet lijken. Vincent beantwoordt die grimas met een kus op mijn voorhoofd. Hij verandert niet. Zijn rossige haardos, zijn stuurse trekken en zijn gedrongen gestalte die van de ene voet op de andere wipt, verlenen hem de komische aanblik van een Bretonse vakbondsman, op bezoek bij een vriend die slachtoffer is van een mijngasontploffing. Als hij wat meer op zijn gemak is, gaat Vincent verder als een bokser in de lichtgewichtklasse. Op de dag van Mithra-Grandchamp had hij zich na de rampzalige finish alleen maar laten ontvallen: 'Stomkoppen. We zijn echte stomkoppen. Op de krant zullen ze ons mores leren.' Dat was zijn favoriete uitdrukking.

Eerlijk gezegd was ik Mithra-Grandchamp vergeten. De herinnering aan die geschiedenis kwam net in mijn geheugen terug en liet daar een dubbel pijnlijk spoor achter. Heimwee naar een voorbij verleden en vooral spijt over gemiste kansen. Mithra-Grandchamp, dat zijn de vrouwen die je niet hebt weten te beminnen, de kansen die je niet hebt willen grijpen, de momenten van geluk die je je hebt laten ontglippen. Nu heb ik het gevoel dat mijn hele leven alleen maar een aaneenschakeling van zulke kleine mislukkingen is geweest. Een race waarvan je de uitkomst kent maar waarbij je niet in staat bent de winst te incasseren. Tussen twee haakjes, we hebben ons eruit gered door alle inzetten terug te betalen.

DE EENDENJACHT

Behalve de verschillende ongemakken die bij het locked-in-syndroom horen, heb ik last van een ernstige ontregeling van mijn gehoororgaan. Rechts ben ik volkomen doof en links versterkt en vervormt mijn buis van Eustachius de geluiden voorbij de tweeënhalve meter. Wanneer er een vliegtuigje met luchtreclame voor het regionale attractiepark over het strand vliegt, is het voor mij alsof ze een koffiemolen op mijn trommelvlies hebben gezet. Maar dat is maar tijdelijke herrie. Veel ergerlijker is het voortdurende rumoer dat uit de gang komt als ze mijn deur niet dicht hebben gedaan, ondanks mijn pogingen om iedereen bewust te maken van het probleem met mijn oren. Hakken klakken op het linoleum, karretjes stoten tegen elkaar, gesprekken vermengen zich, personeel roept over en weer met de stem van brokers op een liquidatiedag, er worden radio's aangezet waar niemand naar luistert, en als klap op de vuurpijl geeft een elektrische boenmachine een luid voorproefje van de hel. Er zijn ook verschrikkelijke patiënten. Ik ken er die niets leuker vinden dan altijd naar hetzelfde cassettebandje te luisteren. Ik heb een jong buurjongetje gehad aan wie ze een pluchen eend met een vernuftig detectiesysteem hadden gegeven. Zodra iemand de kamer binnenkwam, dat wil zeggen tachtig keer per dag, bracht hij een schel, obsederend deuntje voort. Het patientje is gelukkig weer naar huis gegaan voordat ik was begonnen met de uitvoering van mijn plan om de eend om zeep te helpen. Ik houd het wel achter de hand, want je weet nooit wat voor rampzaligs bedroefde families nog teweeg kunnen brengen. Maar de hoofdprijs voor buitensporig nabuurschap is voor een patiënte die door het coma buiten zinnen was geraakt. Ze beet verpleegsters, greep verpleeghulpen bij hun edele deel en kon geen glas water vragen zonder te schreeuwen alsof er brand was. In het begin bracht dat valse alarm iedereen in rep en roer, maar ten einde raad lieten ze haar tenslotte maar schreeuwen zoveel ze wilde, dag en nacht, ongeacht hoe laat het was. Die sessies gaven de neurologie-afdeling een tamelijk opwindend sfeertje van 'gekkenhuis', en toen onze vriendin werd overgeplaatst om ergens anders haar 'Help, ze vermoorden me!' te roepen, vond ik dat best jammer.