Jean-Dominique Bauby: Vlinders in een duikerpak

Maar goed, laten we galgje doen, de nationale sport van groep zeven. Ik raad een woord, en nog een, en geef het daarna op bij een derde. In feite heb ik mijn hoofd niet bij het spelletje. Een golf van verdriet heeft me overspoeld. Mijn zoon Théophile zit braaf naast me, zijn gezicht op vijftig centimeter van het mijne, en ik, zijn vader, kan niet eens mijn hand door zijn stugge haar halen, in zijn nek met donshaartjes knijpen, zijn gladde, warme jongenslijf stevig omhelzen. Hoe moet ik het zeggen? Is dat monsterlijk, onrechtvaardig, walgelijk of afgrijselijk? Plotseling stort ik in. Mijn ogen vullen zich met tranen en uit mijn keel ontsnapt een rauw spasme dat Théophile ineen doet krimpen. Wees maar niet bang, mannetje, ik hou van je. Nog steeds bezig met zijn galgje maakt hij het partijtje af. Twee letters nog, dan heeft hij gewonnen en heb ik verloren. Op een hoek van het schrift maakt hij de tekening van galg, touw en terechtgestelde af.

Céleste springt intussen uitgelaten rond op het duin. Ik weet niet of je daar een compensatieverschijnsel in moet zien, maar sinds het oplichten van een ooglid voor mij op gewichtheffen lijkt, is zij een ware acrobate geworden. Ze gaat op haar handen tegen de muur staan, staat op haar hoofd, maakt een bruggetje en voert lenig als een kat een serie radslagen en salto's uit. Aan de lange lijst beroepen die ze voor ogen heeft voor haar toekomst, heeft ze zelfs koorddanseres toegevoegd, na schooljuffrouw, topmodel en bloemiste. Nadat ze het publiek van de Beach Club met haar pirouetten heeft veroverd, begint onze showvrouw in de dop aan een liedjesprogramma, tot grote wanhoop van Théophile, die niets erger vindt dan de aandacht trekken. Hij is zo gesloten en verlegen als zijn zus uitbundig is, en heeft me hartgrondig gehaat toen ik een keer op zijn school vroeg, en toestemming kreeg, om eigenhandig de schoolbel te luiden. Niemand kan voorspellen of Théophile een gelukkig leven zal krijgen, in elk geval zal hij zich op de achtergrond houden.

Ik vraag me af hoe Céleste zo'n repertoire van liedjes uit de jaren zestig bij elkaar heeft kunnen vinden. Johnny, Sylvie, Sheila, Clo-Clo, Frangoise Hardy, geen ster uit die gouden jaren ontbreekt. Behalve de grote hits die iedereen kent, onverwoestbare evergreens zoals die trein van Richard Antony die eigenlijk dertig jaar lang in onze oren is blijven fluiten, zingt Céleste vergeten successen, met in hun kielzog een wolk van herinneringen. Sinds de tijd dat ik als twaalfjarige onvermoeibaar dat 45-toeren-plaatje van Claude François op de Teppaz draaide, had ik 'Pauvre petite fille riche' nooit meer gehoord. Maar zodra Céleste, tamelijk vals trouwens, de eerste maten van dat liedje neuriet, komen elke noot, elk couplet, elk detail van de koortjes of van de orkestratie, tot het geluid van de branding onder het intro aan toe, met onverhoedse nauwkeurigheid bij me boven. Ik zie de hoes weer voor me, de foto van de zanger, zijn gestreepte overhemd met losgeknoopte boord, voor mij een onhaalbare droom want mijn moeder vond het ordinair. Ik zie zelfs de donderdagmiddag weer voor me waarop ik dat plaatje ging kopen bij een neef van mijn vader, een vriendelijke reus met een eeuwige gele Gitane in zijn mondhoek, die een piepklein winkeltje onder het Gare du Nord had. Si seule sur cette plage, pauvre petite fille riche... De tijd is verstreken en de mensen zijn langzamerhand verdwenen. Eerst ging mama dood, daarna heeft Clo-Clo zich geëlektrocuteerd, en de vriendelijke neef, wiens zaken een beetje terug waren gelopen, is het hoekje omgegaan met achterlating van een ontroostbare schare kinderen en dieren. Mijn kast hangt vol overhemden met losgeknoopte boord, en ik geloof dat het platenwinkeltje is overgenomen door een chocoladeverkoper. Aangezien de trein naar Berck vanaf het Gare du Nord vertrekt, ga ik misschien een keer aan iemand vragen om bij het langslopen te kijken of dat klopt.

'Bravo, Céleste!' roept Sylvie uit. 'Mam, ik heb er genoeg van,' moppert Théophile direct. Het is vijf uur. Het carillon, waarvan de klank me gewoonlijk zo vriendelijk lijkt, klinkt nu als het gelui van een doodsklok om het ogenblik van scheiding aan te kondigen. De wind doet een beetje zand opwaaien. De zee heeft zich zo ver teruggetrokken dat de baders nog maar kleine stipjes aan de horizon zijn. Voordat ze vertrekken gaan de kinderen de benen strekken op het strand, en Sylvie en ik blijven alleen achter, zwijgend, haar hand om mijn krachteloze vingers geklemd. Achter haar zonnebril, waarin een heldere hemel wordt weerkaatst, huilt ze zachtjes om onze uit elkaar gespatte levens.

We zien elkaar weer in mijn kamer, voor de laatste hartelijkheden. 'Hoe gaat het, maatje?' informeert Théophile. Het maatje heeft een dichtgeknepen keel, zonverbrande handen en een beurs stukje van het te lang in de rolstoel zitten, maar hij heeft een fantastische dag gehad. En jullie, jonge mensen, wat voor herinnering zullen jullie bewaren aan deze uitstapjes in mijn grenzeloze eenzaamheid? Ze zijn vertrokken. De auto rijdt vast al richting Parijs. Ik ga op in de bestudering van een tekening die Céleste had meegebracht en die meteen aan de muur is gehangen. Een soort tweekoppige vis, met blauwe wimpers rond de ogen en schubben in alle kleuren. Toch ligt het interessante van de tekening niet in die details, maar in de algehele vorm ervan, die verontrustend veel lijkt op het wiskundige symbool voor het oneindige. De zon schijnt volop door het raam. Het is het tijdstip waarop zijn felle stralen precies op het hoofdeinde van mijn bed gaan vallen. In de emotie van het vertrek ben ik vergeten hun een teken te geven het gordijn dicht te doen. Maar vóór het einde van de wereld zal er wel een verpleger komen.

PARIJS

Ik ga weg. Langzaam maar zeker. Zoals de zeeman bij een overtocht de kust vanwaar hij vertrokken is ziet verdwijnen, voel ik mijn verleden vervagen. Mijn vroegere leven brandt nog binnen in me, maar beperkt zich steeds meer tot wat over is van de herinnering.

Sinds ik aan boord van mijn duikerpak woon, heb ik toch twee bliksembezoeken aan Parijs gebracht, om in een ziekenhuisomgeving de mening van kopstukken in de medische wereld te vernemen. De eerste keer werd ik overweldigd door emoties, toen de ambulance toevallig voor het ultramoderne gebouw langsreed waar ik voorheen mijn werkzaamheden als hoofdredacteur van een beroemd vrouwenweekblad uitvoerde. Eerst herkende ik het gebouw ernaast, een oud pand uit de jaren zestig waarop een bord de sloop ervan aankondigde, en daarna onze gevel, helemaal van spiegelglas, waarin wolken en vliegtuigen werden weerkaatst. Op het plein ervoor liepen een paar van die vertrouwde types die je tien jaar lang elke dag tegenkomt zonder ze bij naam te kunnen noemen. Ik verdraaide mijn nek om te zien of er een bekender gezicht langskwam, daar achter die dame met knot en die potige kerel in zijn grijze stofjas. Maar het mocht niet zo zijn. Misschien keek iemand vanuit de kantoren op de vijfde verdieping hoe mijn wagen passeerde? Voor de bar-tabac waar ik soms een dagschotel ging eten, plengde ik een paar tranen. Ik kan vrij onopvallend huilen. Dan zeggen ze dat mijn oog traant.

De tweede keer dat ik naar Parijs ging, vier maanden later, was ik bijna onverschillig geworden. De straat ademde de sfeer van juli, maar voor mijn gevoel was het nog steeds winter en was het een gefilmd decor dat ze achter de ruiten van de ambulance voor me projecteerden. In de filmwereld noemen ze dat doorzichtprojectie: de auto van de hoofdpersoon raast voort over een weg die op een muur van de studio voorbijschiet. De films van Hitchcock hebben veel van hun schoonheid te danken aan het gebruik van dat procédé toen het nog niet perfect was. Van mijn tocht door Parijs werd ik niet warm of koud. Toch ontbrak er niets aan. Huisvrouwen in gebloemde jurken en jongeren op skates. Geronk van bussen. Gevloek van koeriers op scooters. Place de 1'Opéra uit een schilderij van Dufy. Bomen die gevels bestormen en een paar wolkjes in de blauwe lucht. Niets ontbrak, behalve ik. Ik was elders.