Светлана Алексиевич: Зачараваныя смерцю

— Дзе быў?

— Шпацыраваў… Зайшоў на могілкі…

— Чаго гэта ты заблукаў на могілкі?

— Там прыгожа…

…Любімы наш месяц — жнівень. Едзем у лес: я бягу між дрэў і трапляю ў павуцінне, яно ахутвае маю галаву бязважкай чалмой. Потым я знайду сябе ў яго вершы… Як дзяўчынка ляціць, гушкаецца на павуціне… Мамачка-дзяўчынка…

Як ён мог ўпадабаць смерць? За што ён яе палюбіў? Бягу па нашых слядах…

На стале ў яго, у кішэнях, пад канапай я знаходзіла лісткі з вершамі. Ён іх губляў, кідаў, забываў. Я нават не заўсёды верыла, што яны ягоныя:

— Няўжо гэта ты напісаў?

— А што там?

— Ну, гэта старое. Я ўжо забыўся.

— А гэтыя радкі?

— Якія?

Маўчыць.

— Сынок, ты такі радасны, такі прыгожы. Чаму ты пра смерць пішаш?

Паціскае плячыма. Ён сам не мог растлумачыць, адкуль у яго гэтыя словы, гэтая туга.

Пасля знайшла ў Пастарнака… Як ён папярэджваў паэта, што трэба пазбягаць пісаць пра сваю смерць. Кожны напісаны радок у будучым рэалізуецца…

Але я нічога не дапускала, я, што ўсё жыццё выкладала літаратуру, не прадчувала аніякай небяспекі. Вершы ў нашым доме гучалі заўсёды, як гаворка: Ясенін, Пастарнак, Лорка, Мандэльштам… Вы ніколі не заўважалі, што мастацтва любіць смерць? Я таксама гэтага раней не заўважала… Мастацтва любіць смерць, але існуе французская камедыя. Правільна? Чаму ж у нас амаль няма камедый? Бо нам нецікава, сумна проста жыць, радавацца жыццю. Мы любім боль, любім глядзець на смерць. З асалодаю, з якойсьці генетычнай гатоўнасцю мы ідзем на ахвяры, на нягоды. Смерць героя, пакутніка — вось наш ідэал. Хрысціянскі, расейскі, савецкі… Нам даводзілі, што гітара з бантам на сцяне — мяшчанства; калі агонь, дык не ля каміна, а ля вогнішча — піянерскага ці ў чыстым полі, дзе «я знаю, горад будзе, знаю, садам цвісці». Смерць у баі, у палёце… Смерць, якая заўсёды вышэй за жыццё…

І вось аднойчы… Пачынаецца містыка, але ўсё было так. Позні вечар, я ў пасцелі ўжо, перачытваю раман «Майстар і Маргарыта» Міхаіла Булгакава (мая любімая кніга). Даходжу да апошніх старонак… Памятаеце, Маргарыта просіць адпусціць Майстра, а Воланд, дух Сатаны, гаворыць: «Не трэба крычаць у гарах, ён усё роўна прывык да абвалаў, і гэта яго не ўстрывожыць. Вам не трэба прасіць за яго, Маргарыта, бо за яго ўжо прасіў той, з кім ён гэтак прагне размаўляць…»

Нейкая незразумелая сіла штурхнула мяне да канапы, на якой спаў сын. Я ўкленчыла перад ім і шаптала, як малітву:

— Ігарок, не трэба. Любенькі мой, не трэба. — Пачала рабіць тое, што мне ўжо было забаронена, як толькі ён падрос: цалаваць яго рукі, ногі. Ён расплюшчыў вочы:

— Мама, ты чаго?

Зусім спакойным голасам я адказала яму:

— З цябе спаўзла коўдра. Я паправіла.

Ён тут жа заснуў. Я пайшла ў другі пакой і таксама заснула: ранічкаю трэба было бегчы ў інстытут. Што адбылося са мною, я проста не зразумела.

Вясёлы, ён дражніўся са мною, абзываючы «агнявуха-вяртуха». Як лёгка бегла я па жыцці… З якім лёгкім сэрцам…

Адкуль ён гэта ведаў? У чатырнаццаць гадоў… Набліжаўся дзень яго нараджэння і Новы год. Я паабяцала купіць бутэльку шампанскага…

Не, я не хачу канчаць свой аповед гэтак хутка. У нас было ажно чатырнаццаць гадоў шчасця… Чатырнаццаць гадоў без дзесяці дзён…

У мяне два страшныя сны… Адзін, як мы з ім топімся… Ён жа добра плаваў, аднаго разу я рызыкнула паплыць разам з ім далёка ў мора. Павярнулі назад, адчуваю, сілы не хапае — учарэпілася ў яго, ды мёртвай хваткай. Ён крычыць: «Пусці!» Я крычу: «Не магу!» Учарэпілася, на дно яго цягну. Ён усё-такі адарваўся і пачаў мяне падштурхоўваць да берага… Падтрымлівае і падштурхоўвае… Гэтак мы з ім выплылі.

А ў сне я яго не пускаю… Мы і не тонем і не выплываем…Доўжыцца такая схватка на вадзе…

Другі сон… Пачынаецца дождж, але я адчуваю, што гэта не дождж, а зямля сыплецца. Пясок. Пачынае ісці снег, але я па шоргату ўжо чую, што гэта не снег, а зямля… Пясок. Рыдлёўка стукае, як сэрца: шых-шых, шых-шых…

Зноў мяне цягне да канца… Да краю… Не хачу! Не хачу!