Я шмат думаю пра смерць, але я не хачу сябе забіць. А як ён там? Што там?
Ён любіў мора, рэчку, калодзежы. Ён любіў усё, дзе жыла вада, яна яго прыварожвала: «Глядзіш у ваду, а там цемень». Альбо: «Зорка ціхая адна пабялела, як вада. Цемната». Яшчэ: «І вада цячэ адна… Цішыня».
І тут падыходжу да самага жахлівага моманту… Як толькі я на гэта натыкаюся — хуценька адыходжу, адбягаюся ўбок, ці іду-іду, а перад гэтым момантам спыняюся, як укапаная. Не, я памыляюся, а можа, і не. Не, вядома ж, я памыляюся. Гэта самая жахлівая думка, якая прыходзіла да мяне. Усё-такі насмелюся… Вымаўлю… Упершыню вымаўлю яе ўголас, раптам я ад яе такім чынам пазбаўлюся. У мяне няма іншага спосабу выкінуць яе з душы, акрамя як наважыцца сказаць… Выцягнуць з сябе…
Кожны год я пісала новы рэферат, які пасля павінна была абараняць на кафедры ў інстытуце. Як заўсёды, дома абмяркоўвалі яго разам. Я чытала за вячэрай свае выпіскі, вершы, упадабаныя цытаты. «Паэты, што аддалі жыццё народу, у народзе застаюцца назаўжды» — так была пазначана мая тэма. Хто ёсць паэт? Які ў яго непазбежны лёс у Расеі! Лёс памерці… У сувязі з гэтым мы шмат гаварылі дома пра смерць, пра бацькаўшчыну. З мяне, як з каляднага меха, сыпалася і сыпалася… Цытаты пра нашу дарагую Радзіму, пра тое, што маці-жабрачка даражэй за ўсё… Мой любімы эпіграф да ўсяго ў нашай гісторыі: «Люблю Айчыну я, ды дзіўнаю любоўю…» Паўтарала, як Блок у пісьме да маці пасля вяртання з-за мяжы пісаў, што Радзіма адразу паказала яму і свіны лыч, і боскае аблічча. Націск, вядома, рабіўся на боскае.
Што яшчэ адбывалася гэтым апошнім годам? Ігар ездзіў у Маскву на магілу Высоцкага. Закахаўся ў дзяўчынку Наташу, пасля штосьці ў іх разладзілася, ён пакінуў гаварыць пра яе вершамі. Узяў і пастрыгся нагала, стаў вельмі падобны да Маякоўскага.
Апошняе лета… Загарэлы. Вялікі, дужы. Яму давалі на выгляд васемнаццаць гадоў. Паехалі на канікулы з ім у Талін. Ён быў там другі раз, вадзіў мяне паўсюль, па розных закавулках. За тры дні мы «жахнулі» кучу грошай. Начавалі ў нейкім інтэрнаце.
…Не суджана вам бачыць…
Як я хаваюся ў тумане-мгле,
І апранаюся паволі ў змрок,
І ўрэшце знікну ў цёмна-сінім сне.
Я хацела, каб ён стаў доктарам… Яшчэ нічога не здарылася. Аніякага намёку, а на мяне знячэўку набягалі прыступы нямога адчаю: «Не хачу, каб ён быў паэтам! Не хачу!» А ён пісаў і пісаў вершы…
І ноч зялёная таемна адыходзіць,
І месца саду забірае дзень.
Апошні месяц… У мяне памёр брат. Калі б можна было павярнуць час назад, я не брала б у тыя дні з сабой сына. Але ў нас у радзіне мала мужчын, і ён мне памагаў, міжволі выходзіла, што меў дачыненне да смерці. Глядзеў на яе, прывыкаў. У паэзіі, кіно — смерць прыгожая: на хаду, на ляту… Трупа няма, трупа мы не бачым… Як яго мыюць, апранаюць… Як ужо на другі дзень паяўляецца пах… Нічога гэтага ў мастацтве няма. Пасля таго, як ужо было позна баяцца, у мяне ўзнік страх, што ён падглядваў за смерцю, занадта доўга ля яе знаходзіўся: «Ігар, перастаў кветкі… Прынясі крэслы… Схадзі прынясі хлеба…» Вось гэтая звычайнасць рэчаў, якія адбываюцца побач са смерцю, магла падзейнічаць на яго нечаканым чынам. Тут усё магло паяднацца: і жаданне перажыць тое, пра што хацеў напісаць, і непасільна жахлівыя для яго ўзросту пытанні — чаму, куды?
Прыехаў аўтобус. Усе сваякі селі, майго сына няма.
— Ігар, дзе ты? Ідзі сюды.
Ён заходзіць — месца вольнага няма.
Ці то ад штуршка, ці то… Аўтобус крануўся, і брат на імгненне расплюшчыў вочы. Благая прыкмета — у сям'і будзе яшчэ адна смерць. Я думала… мая мама, баялася за яе сэрца… Сталі апускаць труну ў дол, штосьці ўпала туды, я скачу ў гліну, дастаю. Ніхто ў дол не скача… Благая прыкмета… На памінках усе селі, усім крэслаў хапіла, і зноў за гэтым сталом Ігару месца няма…
Калі б можна было павярнуць назад… Я не дала б яму глядзець на смерць… Узірацца…
…А зараз па гадзінах… Чатырнаццатага снежня… Раніцай… Я мыюся, адчуваю: стаіць у праёме дзвярэй, трымаючыся абедзвюма рукамі за вушакі, і пільным поглядам абводзіць ванную, пасля мые рукі, твар…
— Што з табой? Сядай за ўрокі. Я хутка вярнуся.
Моўчкі павярнуўся і пайшоў у свой пакой.
Я спаткала сяброўку. Яна звязала яму модны пуловер. Мне хацелася зрабіць яму прыгожы падарунак у дзень нараджэння. Прынесла дадому, муж насварыўся: «Няўжо ты не разумееш, што пакуль нельга, каб ён насіў такія дарагія рэчы».
На абед дала яго любімыя пельмені. Звычайна талерку з дабаўкай просіць, а тут паторкаў відэльцам і пакінуў.
Читать дальше