Светлана Алексиевич - Зачараваныя смерцю

— Што-небудзь у школе здарылася?

Маўчыць. Тут я заплакала, у мяне чамусьці слёзы руччом паліліся. Сама злякалася — я плакала гэтак наўзрыд упершыню за многія гады. На пахаванні брата са мною такога не было. І ён спалохаўся моцна, я нават пачала яго суцяшаць.

— Памерай пуловер.

Апрануў.

— Падабаецца?

— Вельмі.

Зазірнула праз нейкі час да яго ў пакой: ён чытаў Пушкіна. У другім пакоі бацька друкаваў на машынцы. У мяне балела галава, і я задрамала. Калі пажар, людзі спяць мацней, чым звычайна… На бяду… Я пакінула яго за сталом… Цімка, наш сабачка, ляжаў у вітальні. Не забрахаў, не заенчыў…

Не памятаю, колькі часу мінула, расплюшчваю вочы: ля мяне сядзіць муж.

— А дзе Ігар?

— У туалеце. Запёрся. Напэўна, вершы свае бубніць, з гадзіну ўжо.

Дзікі, немы жах падкінуў мяне ўгору. Падбягаю, стукаю, грукаю ў дзверы. Б'ю рукамі, нагамі. Цішыня. Клічу, крычу, упрошваю. Цішыня. Муж шукае малаток, сякерку. Узломвае дзверы… У старэнькіх штоніках, швэдары, хатніх тапках… На нейкім раменьчыку… Схапіла, панесла… Мяккі, цёплы… Пачалі рабіць штучнае дыханне… Выклікалі «хуткую дапамогу»…

Як жа я спала? Чаму Цімка не адчуў? Сабакі такія чуйныя… Я сядзела і глядзела ў адну кропку… Як вар'ятка… Мне далі ўкол і я кудысьці правалілася… Раніцай разбудзілі:

— Вера, падымайся. Пасля сабе не даруеш.

«Ну, зараз я табе дам, ты ў мяне атрымаеш», — падумала я, і тут да мяне даходзіць, што «даваць» няма каму.

Ён ляжаў… На ім той пуловер, які я падрыхтавала яму на дзень нараджэння… Усё знаёмае, роднае — твар, вусны, рукі… Я дакранаюся да яго… І ён дакранаўся да мяне… Яшчэ дзень мы былі разам…

Не затрымаць… Не запыніць… Не падштурхнуць да берага… Можа, я занадта моцна яго любіла? Як нельга любіць?..

— Я не ведала, куда мне бегчы. У царкве малілася, але баялася прызнацца, што ён скончыў самагубствам. Ходзіш і на неба глядзіш… На неба… На неба… На неба… Крычаць пачала не адразу, праз некалькі месяцаў. Але слёз не было. Крычаць крычала, а не плакала. І толькі калі адноечы выпіла шклянку гарэлкі — заплакала. Пачала піць, каб плакаць… Пачала чапляцца за людзей. У адных нашых сяброў мы праседзелі, не выходзячы з кватэры, два дні. Зараз разумею, як ім было цяжка, як мы іх мучылі. Мы ўцякалі са свайго дому… Як заставаліся, я адчыняла дзверы ў туалет, стаяла і глядзела: на тую трубу ад выцяжкі, на тыя сцены… Пакуль муж не адцягне… Двойчы хацелі памяняць кватэру, ужо дакументы падрыхтуем, людзей абнадзеім, спакуем рэчы… І не магу з кватэры выйсці, нешта вынесці… Не для мяне гэтае выйсце — пачаць новае жыццё… Я сноўдалася па крамах, падбірала яму рэчы: вось гэты швэдар — ягоны колер, і гэтая сарочка…

Якаясьці па ліку вясна… Якая — не памятаю. Прыходжу дадому, кажу мужу:

— Ведаеш, сёння я спадабалася аднаму мужчыну. Ён хацеў прызначыць мне спатканне.

І мой муж адказвае:

— Як я рады за цябе, Верачка. Ты вяртаешся…

Бязмежна была я ўдзячна яму за гэтыя словы.

Тут я хачу распавесці пра свайго мужа. Ён — фізік, сышліся вада і полымя. (Памаўчаўшы.) Не, пра каханне, як і пра смерць, немагчыма расказаць. Я кахала… Чаму кахала, а не кахаю? Бо той мяне няма… А сябе новую, акрыялую, я не ведаю… Не разумею…

Уначы ляжу з расплюшчанымі вачамі. Званок. Выразна чую званок у дзверы.

Раніцаю расказваю мужу. Ён:

— А я нічога не чуў.

Апошні раз — званок. Я не сплю, паварочваю вочы на мужа: ён таксама прачнуўся.

— Ты чуў?

— Чуў.

І Цімка кругі робіць ля ложка, як па следу за кімсьці… Я некуды падаю, у нешта цёплае… І бачу такі сон…

Невядома дзе выходзіць да мяне Ігар у тым адзенні, у якім мы яго пахавалі.

— Мама, ты мяне клічаш і не разумееш, як мне цяжка да цябе прыйсці. Перастань плакаць.

Дакранаюся да яго, ён мяккі.

— Табе было добра дома?

— Вельмі.

— А там?

Ён не паспявае адказаць, знікае.

З той начы я перастала плакаць, пачала гаварыць яму толькі ласкавыя словы: «Ты — самы добры. Самы прыгожы. Самы лепшы».

І ён стаў сніцца мне маленькім, толькі маленькім. А я чакаю яго вялікага, каб пагаварыць з ім, зразумець яго…

Гэта быў не сон… Я толькі заплюшчыла вочы… Дзверы ў пакой расчыніліся… Дарослым, якім я яго ніколі не бачыла, ён зайшоў на імгненне… У яго быў такі твар, што я зразумела: яму ўжо ўсё адно, што тут адбываецца. Нашы гаворкі пра яго, успаміны. Ён ужо зусім далёка ад нас…

Тады я захацела нарадзіць… Цяжка хварэла, я не павінна была раджаць, але нарадзіла. Дзяўчынку… Мы да яе адносімся, быццам яна не наша дзяўчынка, а Ігарава дачушка. Я баюся яе гэтак любіць, як любіла яго, я не магу яе гэтак любіць… Хачу пакінуць інстытут… Ува мне няма святла і радасці… Я чытаю вершы, і мне здаецца, што ўсе яны пра смерць…