Стефан Гейм - Агасфэр (Вечны Жыд)

Але ўласна Агасфер-літаратура, і гэта Вы ведаеце, паважаны калега Байфус, паўстае толькі пасля Рэфармацыі, менавіта каля сярэдзіны 16 стагоддзя; і гэтаксама след нам думаць, што і такі яго найважнейшы гарант і пратэстанцкі руплівец, як суперінтэндэнт Гамбурга і пазней Шлезвіга Паўль фон Айцэн. (Прагледжаны мною ў архіве Высокай Порты даклад пра працэс над радцам імператара Юліяна Апастаты ў гэтым кантэксце каштуе гэтак жа мала як і Кумранскі скрутак 9QRes, бо ні той, ні другі не маглі зрабіць уплыву на ўзнікненне Агасфер-легенды ў сілу таго, што першы таму, што стагоддзі ляжаў пад замком, другі — таму што зусім нядаўна быў знойдзены.) У 1602 годзе з'яўляюцца першыя друкі пра Агасфера, пасля, аднак, іх ужо цэлая гара, перакладаюцца на розныя мовы і навадняюць усю паўночную Еўропу. Чаму? Чаму ўсплывае Агасфер, цяпер ужо асоба, незалежная ад апостала Яна, шпега Малха, брамніка Картафілуса, «богазабойцы» Батадыё, менавіта пасля Лютэра, і адразу ж з неабвержнымі ўказаннямі на фінансавы характар? Адпавядаў ён настроям часу? Стаўся ён актуальным, можа, таму што быў яўрэй, Вечны Жыд? І ці магла быць звязанай гэтая актуальнасць са змененай роляй яўрэяў у эканамічных дачыненнях пратэстанцкіх абласцей Еўропы — пытанне, на якое Вы, дарагі гер прафесар Байфус, Вы, хто так ахвотна спасылаецца на свае марксісцкія светапогляды, не павінны былі б не спакусіцца з адказам?

Вядома, і да Лютэра была пэўная цікавасць да некаторых яшчэ жывых сведкаў гісторыі пакутаў рэбэ Ёшуа alias Ісуса Хрыста; царква разлічвала скарыстацца гэтымі сведчаннямі супроць паняверцаў і ератыкоў і, натуральна, супроць яўрэяў. Але цікавасць гэтая была абмежаваная, і сведкі такія былі рэдкасцю, калі наогул былі, і даводзілася апасацца, што яны разыдуцца даволі шырока і сваёй рэлігійнай даставернасцю словам і думкам укрыжаванага змогуць супрацьпаставіцца практыцы кліру.

І ніхто з верагодных сведак, як і заўсёды іх імёны, не стаўся сімвал-вобразам, тым больш яўрэйскім.

Ім стаў найперш Агасфер, ды і мог стаць толькі ён, і менавіта толькі пасля Рэфармацыі, бо яна ў авалоданых ёю рэгіёнах знішчыла грашова-гандлёвую манаполію каталіцкай царквы і яе вялікіх банкірскіх дамоў Фужэ і Вэльзэра. Царква ўжо даўно перастала лічыцца з запісанай у пятай кнізе Майсея, раздзел 23, верш 21 забаронай грашовых пазык пад працэнты; супроць гэтага абурана выступаў Лютэр, ваюючы супроць гандлю індульгенцыямі, адначасова на меркантыльных структурах свайго часу, і пабожныя пратэстанты, якія вярталіся да біблійных запаведзяў, сядзелі без банкіраў тут. Але як Вы будзеце ведаць, паважаны запіс 5 Майсей, 23:21 забараняе браць працэнты толькі з брата твайго, а ў чужога ты можаш адшпіліць; гэты паварот прадвызначыў адных, якія бачылі ў большасці насельніцтва чужых, менавіта яўрэйскую меншасць, для грашовага гешэфту, і паколькі ў яўрэяў так і так было адабрана права на іншае валоданне альбо прафесію, яны пачалі займацца гэтым. Лютэр быў тым, хто пагнаў князёў і сялян да неаселых яўрэяў, каб іх жа ліхвярства і праклінаць на ўсё горла і распантаць пагромную цкоўлю, з якое жывіліся і нацысты. Да рэфармацыі ў антысемітызму былі галоўным чынам рэлігійныя кампаненты, бо а чаму яўрэі дапусцілі ўкрыжаванне Ісуса, бо а чаму дагэтуль усё яшчэ адмаўляюцца прызнаць у ім месію? І вось гэты антысемітызм атрымаў неўвядальную эканамічную аснову і адразу ж сімвал-вобраз, так, які можна было ненавідзець і які да таго ж адпавядаў страхам, якія заўсёды былі перад іншародным, несваім, жыдоўскім — вобраз Агасфера.

Я ўсведамляю, дарагі калега Байфус, што падобныя цяжкасці, якія Вы ўжо мелі з асобай Агасфера, пасля майго аналізу сімвал-вобраза толькі вырастуць. Але Вы былі тым, хто закінуў гэты тэрмін у дэбаты, і таму мне не заставалася нічога іншага, як прыняць іх.

Я вітаю Вас гэтак жа калегіяльна, як і сардэчна

Ваш

Ёханаан Лёйхтэнтрагер

Hebrew University

Jerusalem

Таварышу

праф. д-ру Dr. h. c. Зігфрыду Байфусу

Інстытут навуковага атэізму

Бэрэнштрасэ 39а

108 Берлін

8 ліпеня 1980

Дарагі таварыш Байфус!

Пасля дэталёвага азнаямлення з Тваёй карэспандэнцыяй з праф. Лёйхтэнтрагерам з Яўрэйскага універсітэта ў Ерусаліме мы мусім канстатаваць, што яна сышла на блытаныя абочныя шляхі. Нягледзячы на паўторную акцэнтацыю нашых навукова распрацаваных пазіцый Твайму ізраільскаму партнёру па перапісцы, Ты пастаянна падупадаеш уплыву апошняга, робіш саступкі, якія пазней, калі Ты зноў выходзіш на гладкі лёд, вымушаны грунтоўна адклікаць назад. Што яшчэ больш важна, замест таго, каб выкрываць, якія планы ізраільскія імперыялісты праследуюць дыскусіяй пра Агасфера ў вобласці ідэалагічных дыверсій, Ты дапусціў, каб праф. Лёйхтэнтрагер ублытаў Цябе ў туманныя дэталі, якія не вядуць да нічога і якія Цябе, калі Ты як дагэтуль іх разглядаеш, павінны прывесці ў супярэчлівую пазіцыю да палітыкі нашага партыйнага і дзяржаўнага кіраўніцтва.