Стефан Гейм - Агасфэр (Вечны Жыд)

І пасьля кожнага куплета задзірыстае «Валеры, валеры, валера!» толькі яшчэ больш напаўняе Айцэна, які пакорна дабраслаўляе ўсіх, духам радаснай мужнасьці, так што, здаецца, вось-вось ён сам пойдзе на бітву. Але з заключным куплетам —

дэфілюе апошні штандар палка, і адразу за юным сьцяганосцам-фэндрыкам, на зьнешнім крыле першага раду, маршыруе нехта адзін, каго, здаецца, Айцэн ведае, а той яго відавочна ж ведае, бо пад апошняе «валера!» паварочваецца да яго й нешта выкрыквае, нешта такое з гучаньня як бы жыдоўскае, падобнае й на ліхое слова sched, і на «satan» і на «жыд» ці нават на «Чорцядзяры», і гэты крыкун ня хто іншы як Агасфэр, у Пуфэндорфаўскім мундзіры і ў шараварах і шліцаваных рукавах на наплечніках, пры поўнай амуніцыі.

Айцэна як маланкай сьперазала, хоць ён і падазраваў з таго часу, як сярод дам герцага выкрыў графіню Эрэнтрой, што Агасфэр мусіць быць недзе непадалёк; ён апасаецца таксама, што гэта можа быць кепскі знак для паходу на Нідэрланды, калі Вечны Жыд таксама ў гульні. Але службовая справа трымае яго каля крыжа, так што ён ня можа пасьпяшацца туды, да Агасфэра й разгаварыць яго; а тут ужо й прайшлі ўсе штандары, і ўжо міма яго валіць абоз, усялякага роду падводы й шматкалёрная ворвань усякая, ягляць, сьвішчуць, не паказваючы аніякага рышпекту перад высокім панствам, якое пасьпешліва адступаецца назад, нават сьмяюцца з гера супэрінтэндэнта там наверсе на памосьце. Але тым ня меней Айцэн у хрысьціянскай любасьці хоча дабраславіць і іх; ды тут ён бачыць, высока на маркітанцкім возе, паміж гаршкоў і патэльняў і ўсякім іншым дабром, дзёрзка заголеныя ногі — Маргрыт.

Тут ужо ніякая духоўная хабіта, ніякі сьвятарскі абавязак ня стрымліваюць яго. Хоць і азірнуўшыся хуценька па баках, ці не адстаў каторы з тых, што пад балдахінам; але тыя, з двара што, яны маглі б палічыць яго паводзіны дзіўнымі, усе ўжо паўцякалі, і Айцэн падкідае свой талар угору, саскоквае на прымятую траву й бяжыць за возам, пакуль не даганяе яго, і крычыць, спрабуючы схапіць каня за вуздэчку, ня крычыць — благае:

— Ах, Маргрыт! Маргрыт! Стой, калі ласка, дарагая Маргрыт, застанься! Я хачу быць тваім навекі, Маргрыт!

Але яна сьмяецца зь яго, і як што зьбіраецца ладны натоўп, яна кажа:

— Ня ведаю гэтага бэйбуса, але вы чуеце, чаго ён ад мяне хоча. Яно такі, мабыць, і праўда ліхі час настаў, калі нават геры папы сярод белага дня ятрацца, бы казлы якія, і кідаюцца на нявінных жанчын.

І дастаў бы такі Айцэн добрай лупцоўкі, калі б абоз не праехаў разам з усім маркітанцтвам, і ён, засмучаны, адстаў.

Геру

праф. Ёханаану Лёйхтэнтрагеру

Hebrew University

Jerusalem

Israel

9 чэрвеня 1980

Дарагі прафесар Лёйхтэнтрагер!

Я павінен падзякаваць Вам за сяброўскую перадачу Вашай ксеракопіі пісьма ад 14 кастрычніка 1556 года да суперінтэндэнта фон Айцэна, пісьма, якое ў сувязі з новапаўсталымі акалічнасцямі паходзіць з Нордэльбскай царкоўнай бібліятэкі ў Гамбургу і якое, здаецца, стаіць у пэўнай сувязі з праведзенай у тыя часы ў горадзе Альтона «дыспутацыяй з яўрэямі»: пісьмо, як Вы лічыце, належыць руцэ Вечнага Жыда.

Я не хачу ставіць пад сумненне аўтэнтычнасць пісьма; але адносна яго аўтара хацеў бы заклікаць да асцярожнасці. Адразу пасля атрымання копіі я распаўсюдзіў яго ў нашым калектыве з просьбай выказаць думку, і мы ў нашым інстытуце адзіныя ў меркаванні, што гаворка тут ідзе пра містыфікацыю, а менавіта пра тагачасную. Вы, дарагі калега, зразумееце мяне, калі мы, марксісты, настойваем на сваім пункце гледжання, што не можа быць ніякіх цудаў, а, значыцца, і ніякіх Вечных Жыдоў, як асоб. З гэтага зноў жа вынікае, што пісьмаў, складзеных і напісаных ім, у прынцыпе быць не можа. Але паколькі Вы з прычын, якія можна прызнаваць альбо не прызнаваць, не хацелі б згаджацца з тэзісам Паўля Ёгансэна адносна ідэнтычнасці вядомага ў сярэдзіне ХУІ стагоддзя ў Гамбургу Агасфера з прарокам Ёргам Мэйсэнскім (том XLI часопіса Аб'днання па вывучэнні гісторыі Гамбурга), паўстае пытанне, кім жа такі на самай справе быў той «бедны жыдок», які пісаў памечанае імем Агасфера пісьмо і які менавіта пад гэтым імем пазнаёміўся з суперінтэндэнтам фон Айцэнам і быў выкарыстаны гэтым апошнім у памянёнай альтонскай дыспутацыі.