Стефан Гейм - Агасфэр (Вечны Жыд)

А тады спачын. Ён уздыхае й бярэ Барбарыну руку ў сваю, і абое засынаюць. Калі празь некалькі гадзін прачынаюцца, на дварэ займаецца на раніцу, і ляжаць яны на сьмярдзючым лежаку ў каморцы, поўнай усякай дрэні й затканай павуціньнем, у нейкай дзікай трушчобіне на прадмесьці, і ні ён, ні Барбара ня ведаюць, як сюды дасталіся, і замест іх прыгожых вясельных рызаў ляжыць куча дранага рызьзя, у якое яны хутаюцца; толькі адмысловага швіва бот Лёйхтэнтрагера адзінока стаіць на коўдры, быццам забыты сябрам. А калі яны ціхенькім крадком сыходзяць па лесьвіцы, выходзіць фраў гаспадыня і гарлае, патрабуючы грошай, восем грошаў гамбургскіх, а ў яго ні пфеніга ні ў кашулі, ні ў штанах, і Айцэн мусіць паслаць пасыльнага з запіскай да брата ў кантору па грошы й чакаць тут, тым часам як зброд у карчме рагоча й строіць зьдзекі ўсялякія, што а скажы, як пачувалася, як начавалася, як зь дзеваю шпокалася, і колькі сінякоў яму яна насадзіла сваймі касьцямі.

Мы лунаем.

У глыбінях прасторы, якая называецца шэол, што распасьціраецца па-за межамі стваральнасьці, бязь цемры, безь сьвятла, паўсюль, у бясконцым скрыўленьні.

Тут мы можам гаварыць, кажа Люцыпар, тут няма ні Бога й нікога зь Яго твораў, будзь тое духоўных, будзь матэрыяльных; тут ёсьць толькі Нічога, а Нічога ня мае вушэй.

Я не баюся, кажу я.

Люцыпар крыва ўсьміхаецца. Той, хто, як ты, хацеў бы зьмяніць сьвет, кажа ён, мае ўсе падставы баяцца свайго посьпеху ў гэтым.

Нешта падобнае на павеў ветру кранае нас; але гэта ня вецер, а паток часьціц, мізэрных часьцінак Нічога, якія зь Нічога рухаюцца ў Нічога.

Я шукаў цябе, брат Агасфэр, кажа ён.

Дзе астатнія? кажу я. Дзе твае цёмныя сонмы, якія былі скінутыя зь неба над нябёсамі разам з табою і са мною за тое, што мы перад Богам адмовіліся ганараваць чалавека, якога Ён стварыў паводле вобрзу свайго з грудачкі пылу й кропелькі-вадзінкі й вятрынкі й жарынкі агню. Дзе яны?

Тут мінаецца ўсё, кажа ён.

Я бачу, як ён дрыжыць ад вялікага холаду, які вакол нас, і я разумею, што ён шукаў мяне, бо яшчэ горш за Нічога ёсьць думка пра яго, Нічога, вечнае існаваньне.

Я гнаў цябе й твой чын, кажа ён. Ты ўстаў, выпрастаўся і адняў свой кулак і рабіўся ўсё больш і больш прыгнутым і паламаным. І тым ня меней ты спадзяешся.

Бог ёсьць зьмяненьне, кажу я. Калі Ён стварыў сьвет, зь Нічога, Ён зьмяніў Нічога.

Гэта быў капрыз, кажа ён, выпадак, які здараецца адзін раз і больш ніколі. Бо глядзі, калі Бог азіраў Сваё тварэньне на сёмы дзень, Ён адразу агучыў, як цудоўна добра Ён усё знаходзіць у рэальна існуючай форме й што сьвет мае заставацца на ўсе часы, якім ён яго й стварыў, зь Верхам і Нізам, з арханёламі й анёламі, хэрувімамі й сэрафімамі й сонмамі духаў, падзеленых паводле чыноў і ступеняў, і вянок над усім — Чалавек. Бог ёсьць як і ўсе, хто нешта калі зьмянялі; і разам з тым яны баяцца за свой твор і сваё становішча й з чыстых рэвалюцыянэраў робяцца самымі строгімі ахоўнікамі створанага імі парадку. Не, брат Агасфэр, Бог ёсьць Існуючае, Бог ёсьць Закон.

Калі б так было, кажу я, навошта тады Ён паслаў Свайго роджанага Сына, каб той праз свае пакуты браў на сябе віну за грахі ўсіх і выбаўляў чалавека? Ці ж бо збавеньне ня ёсьць у сваёй аснове зьмяненьнем?

Мы лунаем.

І Люцыпар кладзе сваю руку на мяне, быццам нічога нас не разьдзяляе, ніякае сваё бачаньне сьвету, ніякае ўяўленьне мэты, і кажа мне: ты таксама ведаў яго, рабі.

І я падумаў пра рэбэ Ёшуа і як я знайшоў яго ў пустыні: рэдзенькая бародка ў пяску й пыле й распухлы ад голаду жывот, і як я павёў яго на вяршыню высокай гары й даў яму зірнуць на абсягі тварэньня ягонага бацькі з усёй галечай і з усёй несправядлівасьцю і сказаў яму, што ўсё гэта ён можа ўзяць пад сваю руку, бо прыйшоў час збудаваць сапаўднае царства Божае; але ён адказаў мне: Маё царства не ад гэтага сьвету.

І што, кажа Люцыпар, ён здабыў, рабі? Ці менш грашылі пасьля таго, як ён даў сябе прыбіць на крыж, і зямля ня п'е больш крыві, як раней? Жыве воўк разам зь ягнём, і ўжо чалавек больш ня вораг чалавеку? Чаму ты ня пойдзеш да яго, што сядзіць у сьвятле, там у вышынях, праваруч бацькі, і ня спытаешся ў яго? Табе ён напэўна дасьць слова й адказ.

Ён пракляў мяне, кажу я, бо я адмовіўся даць яму цень маіх дзьвярэй, калі ён быў у дарозе да месца ўкрыжаваньня з крыжам на сьпіне.