Стефан Гейм - Агасфэр (Вечны Жыд)

— Сэр Агасфэр, — кажа Лёйхтэнтрагер, прадстаўляючы гэткім манерам дзеве свайго прыяцеля, — сэр Агасфэр і лэдзі Маргарэт.

Сэр Агасфэр, думае Айцэн, і лэдзі Маргарэт; і бачачы, што лэдзі складзена зусім ня так, як яго Барбара, і яе губкі — адна суцэльная смаката, і цёмны бляск яе вачэй з затоенай у іх пажадай, пра што ён і думаць ня важыцца; і яго забірае шал, бо што такое магістр бязь месца й пасады супроць нейкага жыдка, які раптам узьбіўся на вялікія барышы й зрабіўся ангельскім сэрам, і ён думае, як яму пазбыцца ад гэтага апостала, чаго сваім часам не ўдалося ў Гэльмштэце.

Яго прыяцель Лёйхтэнтрагер, аднак, пасьля таго сэр Агасфэр і лэдзі Маргарэт з аднагло боку й фройляйн Штэдэр з другога прыстойна абкланяліся, апыталіся, абрэверансіліся кніксамі, праменадзіць апошнюю пад ўсялякага роду далікатныя словы ўгору па Райхенштрас, трымаючы левую руку на тронцы срэбранай шпагі, правую пад локцік нашай зусім зьбязволенай дзевы; сэр і лэдзі йдуць сьледам; небарака Айцэн замыкае шэсьце параў. І ўжо ж ведае, што ён робіць, Лёйхтэнтрагер; бо пяшчотна лашчачы локцік дзевы, толькі й гаворыць, што пра яе Паўля, яго цноты й пабожнасьць, і якім сьвяцілам царквы абяцае стацца гер магістр, ужо ж напэўна біскупам; і лёгенька, каб не падумала дзева, што яму заходзіцца толькі хваліць яе ненахвальнага, паціраецца горбікам аб яе плечыка, аж ёй робіцца неяк ня так, крыху канфузьліва, крыху бянтэжліва; пасьля ён расказвае, мяняючы аб'ект, самымі вышуканымі, самымі даборнымі словамі пра сэра Агасфэра й яго лэдзі, і што сэр, мала што жыд, але ж сярод немцаў такіх пашукай, — магутны старафамільны вяльможа, і што сабе й лэдзі здымае тут цэлы дом на час сваіх гамбургскіх гешэфтаў, багата абстаўлены самай дарагой мэбляй і самымі мяккімі дыванамі, і што дзева Барбара й яе магістр Паўль яго, Лёйхтэнтрагеравай, дружбай і клопатам туды запрошаны на сёньняшні вечар перакусіць і асьвяжыцца й на ўсякія вясёлыя бавы апасьля, вой што будзе апасьля, што будзе!

Магістр Паўль, яшчэ амаль бяздыханны пасьля сьпешнай хады, якою ён патрапляў за невялічкай кампаніяй, ловіць апошнія словы Лёйхтэнтрагера й бачыць, як энтузіясьціцца яго Барбара на прапанову; ён па ўсёй форме дзякуе сэру й лэдзі за іх куртуазнасьць і акцэптуе гэта запрашэньне, ад сябе і ад імя сваёй дзевы; але ж і з затоеным клопатам думае, якія ж д'ябальскія бавы там будуць зь жыдком і яго сябрам Гансам, як цырымоніймайстрам, і да глыбіні сэрца прыемна ўзрушаны, што Маргрыт, пасьля ўсяго, што стрэслася паміж імі, яшчэ сёньня будзе зь ім, можа нават трохі зблізіцца. І сама лэдзі ня дужа запазычваецца на дробныя знакі й намёкі, якія толькі падмацоўваюць яго спадзяваньні, шматзначны позірк тут, лёгкі ківок, паклончык там, адзін раз нават незнарок губляе хусьцінку ды ў такім зручным месцы, што ён пасьпявае падхапіць яе раней, чым сэр варухнуўся; аж ён пачынае марыць, далоў тытулы й багацьці, далоў строі й акрасы, застаецца ж яшчэ нештачкі з таго часу, калі яна вытрасала блох зь яго пасьцелі, і нават самы даўгавечны жыд не патрапіць патушыць пажар, які бушуе пад яе кашлатай мохняўкай.

Толькі жыд глядзіць удоўж і ўпоперак на ўсё, што тут напінаецца, з поўнай абыякавасьцю, рыхтык так, быццам ён самы чыстакроўны, чыстапародны джэнтльмен, які вось ідзе сабе, і да аднаго месца яму ўся гэтая мітусьня паганай сьмердзі й зважае толькі тады, калі магістр Паўль загаворвае зь ім пра Гэльмштэцкае дзіва й пра яго сьведчаньне за жывога Ісуса Хрыста.

— Што з Вамі, гер магістр? — кажа жыд, — Ужо ці не хацелі б Вы, каб я ў галечы й брудзе пранэндзіў сваё жыцьцё, як большасьць майго народу?

Айцэн з гарачым абурэньнем адвяргае нават подумку такую; ён, кажа, мае сваю думку, што да жыдоў і іх карыснасьці, нават сям-там, кажа, датачыў пра гэта ў казанях; калі б аднак, падкрэсьлена кажа далей, калі б аднак усе жыды былі такія, як сэр Агасфэр, такія велікадушныя і датклівыя духам у спагадзе сваёй, тады пытаньне стаяла б інакш, і многія-многія з гояў прымірыліся б з прысутнасьцю жыдоў у Германіі, а нават давалі б ім сваю абарону на дарогах і ў гарадах, замест каб нападаць на іх і адбіраць у іх тое, што яны нахапалі сваім ліхвярствам, замест таго каб адпякаць ім куханы й тузаць за бароды. І гэта, дадае ён, нягледзячы на тое, што сэр Агасфэр больш за тысячу пяцьсот гадоў таму назад прагнаў нашага Госпада Ісуса ад сваіх дзьвярэй; бо ясна ж відаць, што ён за доўгі бадзяжны свой час ачысьціўся і сардэчна раскаяўся ў сваім ганебным учынку й гатовы, як гэта зрабіў у Гэльмштэце, скласьці сьведчаньне пра вялікія пакуты Ісуса Хрыста, якія ён панёс за нашыя грахі.