Стефан Гейм - Агасфэр (Вечны Жыд)

— Так, — сказаў ён, — мы пачынаем.

Я ведаў пра марнасць гэтага пачынання; але Агасфер быў амаль у радасным настроі, бо ў адрозненне ад мяне ён верыць у зменлівасць свету.

— Ты яшчэ маеш ножык? — спытаўся ён у мяне.

Гэта стары ножык з тронкай з разьбёных каралаў у форме разьбёнай выявы голай жанчыны. Я дастаў з кішэні і падаў яму.

— Падары мне, — сказаў ён, — фігурка гэтая так мне нагадвае…

Я аддаў яму ножык, і ён павёў мяне да дома, з якога павінен быў адбыцца напад на СС. Напад, як што адбыўся так знянацку, мусіў удацца; упершыню тыя, каго пераследавалі, перажылі ўцёкі пераследвальнікаў. Наогул, усё як бы памянялася месцамі; яўрэі, якія змагаліся тут, былі больш не яўрэі, якіх прывычна было бачыць жывымі, нават у смерці яны здаваліся іншымі, не вечнымі пакутнікамі, вечна бітымі, правобразам якіх ёсць той рэбэ Ёшуа, якога прыбілі да крыжа.

Тут мы трымаліся некалькі тыдняў супраць зондэркаманды гера Дырлевангера і ягоных дапаможных груп. Пасля дом, які служыў нам умацаваннем, быў на тры чвэрці разбураны, яго абаронцы да вельмі нямногіх, якія залеглі паверхам вышэй, загінулі. У нас ужо не было баепрыпасаў, толькі некалькі бутэлек бензіну. У самы той час, калі дом вакол нас рассыпаўся ў руіны, а таварышы адзін за адным падалі ад куляў і асколкаў гранатаў, Агасфер быў вельмі маўклівы; ён гаварыў з Богам. У яго заўсёды былі вельмі своеасаблівыя стасункі з Богам, адначасова мяцежнік і ўлюбенец; цяпер ён хацеў праясніць іх, але Бог не адказваў.

Замест Бога прыйшлі СС. Агасфер сказаў мне:

— Ідзі. Праз каналізацыю. Я прыкрыю цябе.

Пасля ён узяў тры бутэлькі бензіну, якія ў нас яшчэ былі, і па кучы бітай цэглы і смецця папоўз да акна насустрач нападаючым.

Дзве бутэлькі ён падпаліў і шпурнуў у эсэсаўцаў. З апошняй ён абліў сябе самога і кінуўся, жывым факелам, на рыклівую швору.

У Ерусаліме я спаткаў яго зноў, каля ягонай шавецкай лаўкі на Дарозе Смутку, яе ён прызнаў сваёй маёмасцю і нанава цалкам перабудаваў пасля таго, як тая частка горада ў выніку шасцідзённай вайны стала даступнай яўрэям. Пры ім быў і ножык; ён паказаў мне яго і спытаўся нават, ці не хачу я вярнуць яго сабе назад. Я сказаў, што не, хай застаецца ў яго, я ведаю адну майстэрню, там мне зробяць дакладна такі самы, нават з усімі прыкметамі антыкварнасці.

Як заўсёды з найлепшымі прывітаннямі

Ваш

Ёханаан Лёйхтэнтрагер

Hebrew University

Jerusalem

Доктар Марцінус Лютэр сказаў аднойчы: добра, што Бог увёў шлюб, інакш бацькі ня мелі б клопату за дзяцей, хатняя гаспадарка запусьцелася б, развалілася; тое самае й з паліцыяй і сьвецкімі ўладамі, падобна занядбалася б і рэлігія; такім чынам усё пайшло б на глум, і ў сьвеце настала б пустэча й дзікасьць.

Гэтае выказваньне зноў і зноў прыходзіць у галаву магістру фон Айцэну, калі ён глядзіць на дзеву Барбару Штэдэр, якая так верна чакала яго, гэтаксама й іншыя выслоўі таго ж самага зьместу й сэнсу; і гэтак жа яму мог спатрэбіцца й пасаг, які тата Штэдэр, карабельны маклер і падрадчык, адпісвае за дачкою, бо яго доля спадчыны свайго роднага бацькі пакуль што закладзена ў гешэфт і мала чаго дае, а ў спадзяванай парафіі адмаўляе гер галоўны пастар Эпінус, усё яшчэ напалоханы жыдам каля сьмяротнага ложка; канечне, пры выпадку ён можа заскочыць у сьв. Якава альбо Марыю Магдалену ў якасьці падсобнага прапаведніка, але гэта не напаўняе ні кашалька, ні сэрца, якое імкнецца да вышэйшага.

— Ах, Ганс, — кажа ён свайму прыяцелю Лёйхтэнтрагеру, калі яны ўвечары заселі ў «Залатым якары», — дзева Барбара будзе то бялець, то чырванець, убачыўшы мяне, і хацела б за мяне й толькі чакае, калі я закіну слова маці й бацьку, яно й грошай не бракавацьме, я пэўны, стары тысячы каштуе ў золаце, амаль без даўгоў і мае долю ў многіх караблях у гандлі з Расеяй; але чым больш думаю, што ўсё сваё жыцьцё я мушу ляжаць каля яе, мацаць яе й шпокаць, тым больш мне здаецца, што не патраплю ўздатніцца на тое, што павінен рабіць мужчына з даверанай яму жонкай, бо ўсе мае помыслы зусім з другою, але яна з тым зачуханым жыдком і для мяне прапала.

— Ведаю, ведаю, — кажа прыяцель, бавячыся сваім ножыкам, ставячы яго кончыкам ляза на стол і падушачкай указальнага пальца лёгка націскаючы на канец тронкі, прымушаючы каралавую бабку павольна паварочвацца вакол сябе, пакуль магістру ў галаве не закруціла. — Але адкуль ты ведаеш, што дзева Барбара ня дасьць рады твайму клопату, не разьвее яго? Бог стварыў жанчын, будзь яны высокія ці нізкія, тоўстыя ці кашчавыя, гладкія ці вісласкурыя, усіх з аднолькавай дзіркай і для аднолькавых мэт.