Стефан Гейм - Агасфэр (Вечны Жыд)

Гэтага ўжо геру Эпінусу задосыць, і ён крычыць хвораму:

— Вы не павінны мучыцца плягамі праз такія страхі й думкі; усё вызначана найлепшым чынам і ўрэгулявана сьвятымі таемнасьцямі, якіх Вы прычасьціліся.

Хворы заплюшчвае вочы; боль у грудзях перацінае яму дыханьне, і ён зь цяжкасьцю кажа:

— За вамі яшчэ адказ, гер Агасфэр, на маё пытаньне.

Яўрэй сьмяецца.

— Я ўсюды іх судашаю, асірацелыя душачкі; над зямлёю і паміж нябёсамі лунаюць яны, празрыстыя як подых зімою, і зьнікаюць зь ветрам бясконцасьці, і я часта пытаюся ў сябе, а ці ня было б мілажальнай ласкай Бога, каб ён даў ім нарэшце цалкам растаць.

Хвораму робіцца зусім няўцешна, і ён пачынае жаласна плакаць. Пасьля чмыхае, ускідае ўгору нос і пытаецца:

— І няма ратаваньня ў Хрысьце?

Яўрэй вагаецца. І зноў успамінае рабі, і як той угнуўся пад крыжам і як ішоў далей, і ён кажа:

— Рабі любіў людзей.

І тут хвораму зрабілася так, быццам той абруч, які сьціскаў яму горла, парваўся, і ён стогне ўголас, і ўздыхае глыбока й шчасьліва, апошні раз, і тады жыд праводзіць яму далоняй па павеках.

Ніхто ня ведае, колькі доўжыцца ціша, пакуль гер галоўны пастар не спахапляецца й не пачынае ўголас маліцца:

— О ты Божае ягнятка, што нясеш на сабе грэх сьвету, зьлітуйся і ўмілажалься з нас. О ты Божае ягнятка, што нясеш на сабе грэх сьвету, дай нам мір. Хрысьце, пачуй нас. Kyrie eleison. Christe eleison. Kyrie eleison.

Пасьля чаго жонка Ганна й дочкі Марта й Магдалена выбухаюць гучным галасам, а сын Дзітрых думае, што ён вось павінен разаслаць пісьмы ўсім гандлёвым партнёрам і карэспандэнтам таго зьместу, што дом Райнгарда Айцэна, палатно й шэрсьць, з гэтага часу будзе ўзначальвацца ім, і што дом будзе пастаянна верна сьледаваць сваім абавязанасьцям, што, думае ён далей, пры сёньняшніх завышаных цэнах і таму што ён павінен будзе выплаціць брату, магістру, і сваім сёстрам Марце й Магдалене іхнюю долю, яму патрэбная божая дапамога, альбо што ён павінен будзе залезьці ў боргі да жыдоў.

Пры гэтай подумцы на вочы яму зноў трапляе жыд, зь якім толькі што гаварыў яго спадар бацька, і вось ён стаіць, крыху разгублены, і ўжо больш зусім ня ўзьнёслы, а як звычайны жыдок, і таму ён хапае яго за каўнер зашмальцаванага лапсердака й штурхае ў дзьверы прэч. Крыху пазьней ён і ўся сям'я зводзяць уніз па лесьвіцы гера Эпінуса й праз шырокія сені да дзьвярэй дома, пры чым магістр Паўль асабліва рупліва лістам сьцелецца перад герам галоўным пастарам; застаецца толькі нябожчык, склаўшы рукі на грудзях, вусны ўміратвораныя, і цяпер, нябось, ведае ўжо, зь якое ягонае дзіркі вышмульнула несьмяротная душа й куды памкнулася.

Геру

праф. Ёханаану Лёйхтэнтрагеру

Hebrew University

Jerusalem

Israel

24 сакавіка 1980

Шматшаноўны гер калега!

Тое, што сёння, ужо праз некалькі дзён пасля майго пісьма Вам ад 17 г.м., я пішу другі раз, мае сваю прычыну ў маіх апасеннях, што сваю думку, якая стаіць у цеснай сувязі з усім Агасфер-комплексам, я да гэтага часу асвятліў недастаткова. Мае папярэднія ўяўленні на гэты конт падзяляюцца, зрэшты, калектывам майго інстытута, які ўзяў на сябе абавязацельства да 1 Мая, міжнароднага свята працоўных, звесці матэрыял у эсэ пра рэакцыйны характар міфаў пра вандраванне душ.

Разглядаць Агасфера, які нібыта ў розны час і ў розных мясцінах зноў і зноў усплывае як канкрэтны прыклад вандравання душ, пры чым канкрэтная праклятая душа заўсёды ўвасабляецца ва ўсё новай, праўда, заўсёды падобнай постаці, блізкая мне, і мною, як Вы можаце прачытаць, у раздзеле «Пра Вечнага (альбо Вандроўнага) Жыда» ў маёй працы «Самыя вядомыя іудэа-хрысціянскія міфы ў святле прыродазнаўчага і гістарычнага пазнання», таксама адзначана; пры далейшым разважанні пра нашу двухбаковую карэспандэнцыю па гэтай тэме гэты момант здаецца мне дадаткова важкім, так што цяпер я лічу неабходным ўдацца ў яго больш дэталёва, асабліва таму, што я падазраю, што і Вам такія ідэі ў кантэксце з праблемай Агасфера павінны былі прыходзіць на думку.

Загадзя прымаю, і Вы мне, спадзяюся, ласкава дазволіце, Вашую згоду з маім тэзісам, што паняцце «вандраванне душ» патрабуе, прынамсі, наяўнасці душы. Але ці ёсць яна наогул, чалавечая душа, і, лагічна следуючы гэтаму пытанню, ці ёсць яно, жыццё чалавека пасля смерці?