Стефан Гейм - Агасфэр (Вечны Жыд)

І вось я ўжо ведаў, што я быў адзін са сваім спадзяваньнем, і ў першы дзень праснакоў, увечары дня, калі ахвяруюць пасхальнае ягня, выправіўся я ў дом на ўскраіне горада, у найлепшай сьвяцёлцы якога ўжо былі засланыя дываны й пакладзены падушкі для вячэры рэбэ Ёшуа й ягоных вучняў, і чакаў там.

Праз нейкі час, калі ўжо бралася на вечар, яны ўсе прыйшлі і ўзьлеглі для вячэры; але рэбэ Ёшуа, мабыць, пазнаўшы мяне, паказаў мне на месца ўзбоч сябе й нахіліўся да мяне й сказаў: Я ведаю, што прыйшоў мой час, добра, што ты тут, як і абяцаўся. А тады ён устаў, зьняў зь сябе вопратку да пояса, якім ён апаясаўся, узяў кубак і напоўніў яго вадою і ўкленчыў перад мною й абмыў мне ногі; тое самае зрабіў ён пасьля й астатнім, і Сымону Пятру, які страшэнна працівіўся гэтаму. Яшчэ памятаю, якое адмысловае пачуцьцё забрала мяне, калі ягоная рука дакранулася да маёй нагі; было так, быццам дакрануўся нехта, хто любіць мяне, і я быў падумаў, што гэтая рука будзе прадзіраўленая ржавым цьвіком, калі я не перашкоджу.

Але рэбэ Ёшуа сказаў, кажучы: Ці ведаеце вы, што я зрабіў вам? Вы называеце мяне Настаўнікам і Госпадам, і ў гэтыма ваша права й рацыя. Але я сярод вас як слуга. Я падаў вам прыклад, каб вы рабілі, што я зрабіў вам.

Пасьля ён зноў апрануўся й вярнуўся на сваё месца, і я паклаў галаву яму на грудзі, быццам быў яго любімы вучань, і гаварыў зь ім. Рабі, сказаў я, тваё прыніжэньне агіднае мне. Твой здраднік ужо сядзіць сярод гэтых і той, хто ад цябе адрачэцца, і іншыя нічым ня лепшыя.

Я ведаю, сказаў ён.

Кола ня можа выбіраць сабе каляіну, па якой коціцца, сказаў я, але фурман, які паганяе быкоў, можа яе памяняць. Таму не рабі так, быццам твой лёс табе прадвызначаны, а паўстань і змагайся. Ты бачыў, як народ зьбіраўся вакол цябе каля гарадзкое брамы й як людзі ішлі за табою, і ты чуў, як яны віталі цябе й што яны крычалі табе. Але калі яны ўбачаць, што ты даешся, як авечка, весьці сябе на закол, яны адвернуцца ад цябе, і ні ты ні я ня зможам закінуць ім гэтага ў віну.

Я прапаведаваў любоў, сказаў ён, любоў мацнейшая за меч.

І тыя, што пойдуць за табою, сказаў я, будуць хапацца за меч у імя любові, а царства, пра якое ты марыў, будзе кіравацца больш жорстка, чым рымскае, і не валадар абмывацьме ногі народу, а народ будзе гнуць шыю пад ступаком валадара.

Тады ён адсунуў мяне ўбок і ўзяў праснак і сказаў над ім дабраславеньне й разламаў яго на кавалкі й працягнуў мне й астатнім за сталом і сказаў, кажучы: Вазьмеце і ежце; гэта цела маё. Тады ўзяў ён келіх і напоўніў яго віном і дабраславіў гэта таксама й сказаў, кажучы: Вазьмеце й падзялеце яго паміж вамі; гэта кроў мая, якая праліваецца за многіх дзеля дараваньня грахоў.

І я еў і піў і разумеў марнасьць сваіх намогаў, і я бачыў, як ценем жальбы зноў замаркоціла твар рэбэ Ёшуа, і ён прамовіў: Сапраўды, кажу я вам, адзін спаміж вас здрадзіць мне.

Тут сярод вучняў падняўся гоман і страх і замяшаньне, бо яны не разумелі, як гэта — толькі што рабі прычасьціў іх ад цела свайго й ад крыві сваёй, а тут такое. І Сымон Пётр падышоў і, стаўшы за мною, нахіліўся да мяне й сказаў: Ты ляжаў на ягоных грудзях; спытайся ў яго, хто спаміж нас ёсьць здраднік.

Я мог бы сказаць яму, што вось яна й аддзяка, але я хацеў, каб гэта зрабіў сам рабі, бо калі б зрабіў ён гэта, дык яно было б першай азнакай, што ён бароніць сябе. Але рэбэ Ёшуа ўмачыў кавалачак хлеба ў напой з горкіх траў і працягнуў Юду Іскарыёту й сказаў, кажучы: Што робіш, рабі хутка.

Так спраўдзілася слова Люцыпара, які сказаў Юду, так хоча твой настаўнік, каб ты яму здрадзіў, дык здрадзь; і я падумаў, што чую глумлівы сьмех Люцыпара, але яго нідзе ня было відаць; і я адвярнуўся ад рэбэ Ёшуа, бо падумаў, хто здраджвае гэтак самому сабе, той сапраўды прапаў.

Сёньня я пытаюся ў сябе, а ці сапраўды ён здрадзіў сабе? Альбо ж ці не палягае веліч рабі на тым, што ён прайшоў да канца, які бачыў перад сабою? І што было б зь яго, калі б ён не адкінуў ад сябе паняверку, якую я ўнушаў яму?

А Юду Іскарыёта я адвёў убок пасьля трапезы й сказаў яму: З тваіх трыццаці срэбранікаў пакінь мне адзін за тое, што я прамаўчаў, калі Сымон Пётр спытаўся ў мяне.

Хто можа быць весялейшы за чалавека, які шчасьліва прайшоў праз выспыты? Ён пачувае сябе так, быццам у яго з сэрца ссыпаўся цэлы мех каменьня, ён радасна галялёкае, ну, хай сабе й не на ўсё горла, але глыбока ў душы, і можа вырваць паўтузіна дрэў, быццам яны тоненькія бадылінкі.