Уладзімір Някляеў - Лабух

Казімір сам гэтаму здзівіўся.

— Кроў... Я дзіцёнкам быў, а іх помню. Яны адны і былі тут — людзі. Астатнія ўсе — быдла. І я з таго ж статку...

Тое, як ён самазневажаецца, непрыемна было чуць... Тым больш па словах пра гонар. Хоць ён абыякава, без злосці казаў...

Маёнтак на ўзвышшы стаяў, дом для эканома трохі ніжэй — і далей вёска: са зграбнымі хатамі, упарадкаванымі сядзібамі... Гаспадарлівая, як і ўсе заходнебеларускія, вёска, толькі з гаркаватым, як дым над неўзаранымі пагоркавымі палямі, пахам запусцення.

— Ну чаму ж быдла?..

— Быдла — яно па адной прычыне быдла, — пасунуўся да мяне і пранізліва ў вочы паглядзеў Казімір. — Таму што яно быдла. Таму і ходзім пад пастухом, якога Альгердавічы і да ялавай каровы не падпусцілі б... І быдлеем, быдлеем...

Я злавіў сябе на тым, што ці не ведаю, ці забыўся, якая яна — ялавая карова?.. Ці на нешта хворая, ці з выгляду нейкая ялавая?..

Казімір падняўся на мыліцы, стаў да калоны і палез у порткі. Доўга стаяў, нічога ў яго не выходзіла...

— Халера на яе: і трываць не магу, і не.... Ты, дзяўчо, не саромейся, не гэтага трэба саромецца. Так во ўсе мы зараз: і трываць не можам, і... фу...

Зіначка адвярнулася.

— Злы які... Чаму ўсе такія злыя?..

Казімір пачуў.

— З чаго добрым быць?.. Добра, няхай тады саветы прыйшлі, бальшавікі ды яшчэ расейцы — чаго ім нас шкадаваць? А зараз хто прыйшоў?.. Якія ні ёсць, хай злодзеі, але свае. Што ж яны сваіх не шкадуюць, прадыхнуць не даюць?.. Самімі сабой не даюць пачуцца?..

Зашпіліўшы порткі, ён сеў, глынуў... Я спытаў:

— Чаму?

— Бо басата. Басаце над басатой толькі ўладу дай... І Бога няма.

— Бог ёсць, — хуценька сказала Зіначка і перахрысцілася, чаго раней за ёй я не заўважаў.

— Але не наш і не ў нас. Наш нас пакінуў...

— Бог адзін.

— Ці мы яго пакінулі... — не зважаў на набожнасць Зіначкіну Казімір. — Я во па крыві беларус, а каб прасцей — паляк. Бо з беларусам не разбярэшся, а ці да царквы, ці да касцёлу трэба хадзіць... Ха! — пляснуў ён па каленях. — Усё жыццё толькі і малюся, каб з мыліцаў злезці, а хрэна! Два месяцы таму ў Кракаве быў, там зводная сястра ў мяне... Папеж іхні з Ватыкану якраз прыехаў. Мільён народу слухаць яго сабраўся, больш за мільён! Ён гаворыць ледзь чутна, а мільён народу пацеркі за ім слоўца і слоўца паўтарае! Адным дыхам!.. Больш за мільён!.. Вось што значыць, калі Бог ёсць.

Ён глынуў яшчэ і раптам спытаў, кіўнуўшы на Зіначку: “Хлапчук з-за яе застрэліўся?..” — і Зіначка, схаваўшы ў рукі твар, закрычала, я не чакаў: “Не з-за мяне! З-за дурасці! З-за нічога!..”

Казімір закаркаваў бутэльку: “Шкада... Тут у нас і пра бацьку ягонага кажуць, што дурань. Што дом — гэта дом, а гонар — нічога. Хай бы, маўляў, пліты краў, мы б у яго куплялі...”

Супакоілася Зіначка, калі выехалі з вёскі.

— Лезуць усе... Следчы сказаў, што вас пасадзяць?..

— Могуць.

— На колькі.

— На колькі захочуць...

Зіначка спытала ўперад, на дарогу:

— Можна я вас буду чакаць?..

На выездзе з Наваградка — бацька Лі-Лі, я ўспомніў, з Наваградка, адсюль у Мінск паехаў на кітайскага філософа вучыцца — тоўпіліся ўзбоч дарогі людзі, галасавалі. Я прытармазіў, адчыніў дверцу: хто ўлез — той улез. Можа, хто-небудзь з філосафаў...

Я пазіраў на іх у люстэрка. Дванаццаць чалавек. Сямёра жанок і пяцёра мужыкоў. Старэйшыя, маладзейшыя... Не сказаць, што прыгожыя, прыгожых твараў наогул мала, гэта сусветны дэфіцыт, але і не страшныя. Звычайныя... Сустракаюцца са мной позіркамі — і адразу адварочваюцца, робячы выгляд, нібы нешта іх надта ўжо зацікавіла на дарозе. Чаму мы, сустракаючыся позіркамі, імгненна адзін ад аднаго адварочваемся?

Не давяраем адзін аднаму, хаваемся... Але ж яны мне даверыліся. Селі ў машыну. Зразумела, што ім ехаць трэба, але і даверыліся... Бо раптам я вунь з таго маста — мне жонка здрадзіла.

Алік змог бы з маста? Ці з бомбай, як Фелікс прысніўся... Каб не аднаму, а разам з усімі?

Алік ляльку прастрэліў.

Хоць што я — які Алік? Альгерд. Шляхта, блакітная кроў, калі нават не з князёў...

“Следчы казаў, што хваробы ёсць такая, псіхічная...”

Мне ўжо так не захварэць.

І ў машыне, падобна, не хворыя. Псіхічна здаровы народ.

Так, народ — хто ж яшчэ?.. І не хрэн позіркі адводзіць — ведаю я, пра што вы думаеце. І ўсю дарогу думаць будзеце, пакуль не вылезіце: колькі заплаціць? Столькі — замала, гэтулькі — зашмат. І калі я вазьму грошы, колькі дасцё, не сказаўшы нічога, тут жа падумаеце: эх, замнога... Можна было б і меней, ці за так праскочыць, ён прыпылены нейкі. А ўзбоч дарогі галасуючы, гатовыя былі нашмат болей, куды больш заплаціць, абы падабраў, падвёз...