Арлоў Уладзімір - Сланы Ганібала

Усьцяж шашы iдзе гандаль яблыкамi, бульбай i сушанымi грыбамi. Тавар пiльнуюць дзецi, якiм у гэты час яшчэ трэба быць у школе. Мо сёньняшнi iхні занятак i напраўду больш карысны, чым наведваньне ўрокаў гiсторыi, дзе ў духу зьмешчаных у «Настаўнiцкай газэце» апошнiх рэкамэндацыяў трэба вучыць, што граф Мураўёў (той самы, якi Вешальнiк), — «гэта энэргiчны дзяржаўны дзеяч, якi зь веданьнем справы рабiў тое, да чаго быў заклiканы» (значыцца, вешаў i расстрэльваў паўстанцаў 1863 году). Юныя гандляркi чапляюць нiзкi грыбоў на шыi i з гэтымi манiстамi выдаюць маладзенькiмi цыганачкамi, такiмi самымi, як тая, што калiсьцi была маёй першай настаўнiцай у адной навуцы, якую, на жаль, дагэтуль не выкладаюць у нашых школах.

Стамiўшыся ад разумовых намаганьняў, мае суседзi кiдаюць крыжаслоў i наладжваюць перакуску. Сёньня бог паслаў iм на абед пляшку гарэлкi «Жириновский», батон i палена варанай кiлбасы. Ад апошняга прадукту па салёне разьлiваецца пах, што матэрыялiзуецца ў сьветлы вобраз роднага ката маёй цёткi, якi ня будзе есьцi гэткае кiлбасы i пад страшнiм катаваньнем, дарма што жыве за два кiлямэтры ад малой радзiмы першага народнага прэзыдэнта.

Пасьля падмацунку дружная кампанiя адчувальна весялее i накiдваецца на крыжаванку з новымi сiламi. «Страна на юго-востоке евразийского континента из четырёх букв. По-моему, Азия». — «Нет такой страны». — «Нет есть. Я сама по телеку видела». — «Небольшая ария». — «А х... её знает». — «Положительно заряженная электрическая частица. На «пэ». — «Сама ты на «пэ». — «Я, между прочим, могу и обидеться».

Зiна пакрыўджана зацiхае, але доўга заставацца без занятку яе няўрымсьлiвая натура ня здольная. Яна ўрачыста паднiмае сваё цела i пераносiць яго на крок блiжэй да мяне. «Мужчина, извините, у вас чего-нибудь почитать не найдется?» Я хачу падсунуць ёй штосьцi зь беларускай пэрыёдыкi, ды Зiна своечасова папярэджвае: «Только по-русски, мужчина, я белорусскую мову не изучала». «Iкарус» падступна падскоквае на выбоiне, i Зiнiны грудзi плюхаюцца мне ў твар дзьвюма безразьмернымi мэдузамi. Адхiснуўшыся, я дзеля экспэрымэнту даю гаспадынi мэдузаў захоплены ў дарогу том Гэнры Мiлера з двума ягонымi «Тропiкамi». Забаўна, вядома, паназiраць, якую эмоцыю намалюе на яе шырокiм i круглым, як поўня, твары неўтаймоўная эратычная палiтра знакамiтага амэрыканца, ды аўтобус ужо наблiжаецца да плешчанiцкай аўтастанцыi, i мае думкi набываюць iншы кiрунак. Высьвятляецца, што мы едзем ня толькi ў Менск, але i насустрач «Великой Октябрьской социалистической революции», аб чым тактоўна нагадваюць нацягнутыя на цэнтральнай вулiцы кумачовыя транспаранты.

Цяжка абагнацца ад пачуцьця, што апошнiя пяць гадоў прамiнулi нiбы ў летаргii з спакусьлiвымi снамi, а цяпер мы прахапiлiся i ўбачылi вакол усё такое знаёмае й роднае, што хочацца ўткнуцца ў гэтыя транспаранты носам i зайсьцiся ў ачышчальным плачы блудных сыноў.

Прачнуцца, што праўда, пашчасьцiла ня ўсiм. Дзесьцi зусiм недалёка грэецца пад сьнежным пухам магiла майго сябра архiтэктара Валеры Сьлюнчанкi, што аднаўляў ацалелыя ад культурнай рэвалюцыi полацкiя саборы i памёр тры гады таму, чытаючы Караткевiча, хоць больш любiў Басё i Ўнамуна. Пасьля суботнiкаў, ладжаных намi разам з рэстаўратарамi ў Сафiйцы, Валера чытаў лекцыi пра беларускi рэнэсанс i беларускае барока, дэклямаваў вершы Iвана Бунiна i вучыўся не рэагаваць на рэплiкi будучага празаiка В. Мудрова кшталту: «Хорошие стишата, вот только автор — белоэмигрант». Валера i сам пiсаў вершы: пра жанчын i пра восень — па-расейску, а пра мацi — па-беларуску. Ён вучыў мяне жыць адным днём i любiў параўноўваць нашае грамадзтва з слоеным пiрагом, дзе пячорныя людзi складаюць зусiм ня самую тонкую праслойку.

Валера меў хворае сэрца, якое не па чутках ведала, што такое хiрургiчны скальпэль. Калi мы купалiся, ён зь вiнаватаю ўсьмешкаю станавiўся на дно, не праплыўшы i дзясятка мэтраў. Ягоны сын вучыўся ў мастацкай вучэльнi, i аднойчы яго зь сябрамi адлiчылi адтуль за няздатнасьць, а ў сапраўднасьцi — за незалежнасьць. Людзей з такiм, як у Валеры, пачуцьцём гонару я сустракаў у жыцьцi раза паўтара. Можна ўявiць, колькi каштаваў яму паход да дзеяча нацыянальнага адраджэньня, якi падмахнуў загад аб выключэньнi. Дзеяч адказаў Валеру, а потым i мне суровай водпаведзьдзю, сэнс якой зводзiўся да таго, што такiм, як Сьлюнчанка-малодшы, у нацыянальнай навучальнай установе ня месца. Каб супакоiцца, Валера прыехаў на летнiк i прылёг з кнiгаю Караткевiча. Сына праз пару дзён пасьля бацькавых хаўтураў хуценька аднавiлi ў сьпiсах, а праз год я спаткаў яго сярод рэстаўратараў фрэсак у полацкай Спасаўскай царкве, куды ён папрасiўся на практыку, i мы гаварылi зь iм на адной мове, у чым не было нават мiкраскапiчнай заслугi дзеяча нацыянальнага адраджэньня. Гэта, вядома, не па-хрысьцiянску, аднак калi я бачу цяпер таго дзеяча, мне хочацца схапiць яго за рэдкiя валасы i ўпячатаць тварам у родную беларускую глебу, як на Дзяды, у 1988-м, мiлiцыянты спрабавалi ўпячатваць нашыя твары ў мёрзлае поле каля Курапатаў.